manouselis-planitis-klima.jpg
manouselis-planitis-klima.jpg
Συντάκτης:
Ολο και περισσότερες επιστημονικές έρευνες επιβεβαιώνουν τη σταθερή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, τα ακραία μετεωρολογικά-γεωλογικά φαινόμενα και τις οικολογικές καταστροφές που τη συνοδεύουν. Για τη ζωτική ανάγκη μελέτης και έγκαιρης πρόβλεψης αυτών των ανθρωπογενών καταστροφών θα μιλήσουμε σήμερα με
τη Νατάσσα Ρωμανού, επιφανή γεωεπιστήμονα και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Γκόνταρντ της ΝΑSΑ, η οποία έχει συμμετάσχει στη συγγραφή της Εθνικής Έκθεσης για το Κλίμα στις ΗΠΑ και στην 5η Εκθεση για το Κλίμα της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ.
Με βάση αυτές τις εμπειρίες της, πρότεινε στην ελληνική πολιτεία τη σύσταση μιας εθνικής επιστημονικής επιτροπής που θα έχει ως αποκλειστική αποστολή να καταγράφει τις τρέχουσες αλλά και τις προβλέψιμες μελλοντικές αλλαγές του κλίματος στον τόπο μας, ώστε να είναι εφικτή η αντιμετώπιση των πιο καταστροφικών φαινομένων.
Η αντίδραση του Κώστα Φωτάκη, αναπληρωτή υπουργού του τομέα Ερευνας & Καινοτομίας του ΥΠΠΕΘ, σε αυτήν την τόσο επίκαιρη πρόταση ήταν άμεση και θετική.
• Τα τελευταία χρόνια επικρατεί έντονη ανησυχία μεταξύ των ειδικών εξαιτίας των δυσοίωνων προβλέψεων για την κλιματική αλλαγή και τις πρωτόγνωρες οικολογικές καταστροφές που επιφέρει η αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης από τον άνθρωπο. Σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή σε πλανητικό επίπεδο, ποιες προβλέψεις θεωρείτε ότι είναι επιστημονικά επιβεβαιωμένες και ποιες επισφαλείς;
Η ασφάλεια των κλιματικών εκτιμήσεων και προβλέψεων καθορίζεται από τη «βεβαιότητα» με την οποία διαμορφώνουν αυτές τις προβλέψεις οι επιστήμονες. Η βεβαιότητα αυτή έχει στατιστικό χαρακτήρα και εξαρτάται από το πλήθος και την ποιότητα των μετρήσεων στις οποίες βασίζονται οι εκτιμήσεις, από την πυκνότητά τους στον γεωγραφικό χώρο και χρόνο και από την επιβεβαίωση των σχετικών μετρήσεων με πολλές διαφορετικές μεθόδους.
Για παράδειγμα, είμαστε «πρακτικά βέβαιοι» (virtually certain) ότι η μέση πλανητική θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά περίπου 1 βαθμό τα τελευταία 100 χρόνια και αυτό γιατί το δίκτυο των μετρήσεων επιφανειακής θερμοκρασίας είναι εκτεταμένο, πολύ καλά διατηρημένο και ελεγμένο. Αντιστοίχως, γνωρίζουμε με μεγάλη βεβαιότητα πώς μεταβάλλονται οι βροχοπτώσεις, η θέρμανση και η αύξηση της στάθμης της θάλασσας και με τι ρυθμό μειώνεται η επιφάνεια των πάγων στον Βόρειο Πόλο.
Οσον αφορά τις προβλέψεις αυτών των φαινομένων στο μέλλον, για τα οποία φυσικά δεν διαθέτουμε μετρήσεις, η ακρίβεια ή η βεβαιότητα των προβλέψεων εξαρτάται από τα μαθηματικά μοντέλα και τις προγνωστικές τους ικανότητες: όσο περισσότερα μοντέλα δίνουν τις ίδιες ή ανάλογες εκτιμήσεις τόσο μεγαλύτερη θα είναι η βεβαιότητα της πρόβλεψης.
Η μαθηματική βεβαιότητα των προβλέψεων είναι προφανώς πολύ πιο υψηλή όταν μιλάμε για φαινόμενα σε μεγάλες χωρικές και χρονικές κλίμακες, π.χ. η παγκόσμια θέρμανση στα επόμενα 50 χρόνια, η βροχόπτωση πάνω από την Ευρώπη στα επόμενα 100 χρόνια κ.λπ. Μειώνεται, όμως, διαρκώς καθώς μικραίνει η γεωγραφική ή/και η χρονική κλίμακα των προβλέψεών μας.
• Πριν από 18 χρόνια δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ μια εθνική επιτροπή ειδικών από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, η αποστολή της οποίας είναι να συντάσσει κάθε 4 χρόνια για τον πρόεδρο των ΗΠΑ μια εκτενή «Εθνική Εκθεση για το Κλίμα», το περίφημο «National Climate Assessment Report». Η έκθεση αυτή δεν εστιάζει στις πλανητικές αλλαγές αλλά στις παρατηρούμενες και προβλέψιμες κλιματικές αλλαγές σε τοπικό επίπεδο, αφορά δηλαδή αποκλειστικά τις ΗΠΑ. Ποιες σκοπιμότητες εξυπηρετεί μια τέτοια «αυτιστική», δηλαδή γεωγραφικά περιορισμένη, πρόγνωση;
Μολονότι η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel for Climate Change, IPCC), που έχει ιδρυθεί από τον ΟΗΕ, εκδίδει κάθε περίπου 7 χρόνια μια διεθνώς προβεβλημένη έκθεση για το κλίμα της Γης στο παρόν και στο μέλλον, στην οποία στηρίχθηκε η Συνθήκη του Παρισιού (COP21), η έκθεση αυτή δεν καλύπτει τις τοπικές μεταβολές του κλίματος. Για παράδειγμα, ενώ γνωρίζουμε ότι η μέση παγκόσμια θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά περίπου 1 βαθμό τα τελευταία 100 χρόνια, η ακριβής μεταβολή της κατά τόπους είναι πολύ διαφορετική και περισσότερο αβέβαιη.
Στον χάρτη των μεταβολών της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της Γης βλέπουμε ότι ενώ στις νοτιοανατολικές ΗΠΑ η θερμοκρασία ανέβηκε κατά 0,5-1 βαθμό Κελσίου σε σχέση με το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, στην Ευρώπη η αύξηση είναι 1-1,5 βαθμό, ενώ στις πολικές περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου γύρω στους 2-4 βαθμούς. Πάνω από τους ωκεανούς η υπερθέρμανση είναι μικρότερη αλλά πολύ σημαντική για τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την ίδια τη χημική σύσταση του ωκεανού, ειδικά στις παράκτιες περιοχές.
Η μεταβολή της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της Γης την περίοδο 2010-2017 σε σχέση με την περίοδο 1901-1950 (πηγή: NASA)
Είναι λοιπόν σαφές ότι αν θέλουμε να κατανοήσουμε και να προβλέψουμε το πώς θα αλλάξουν στο μέλλον οι κλιματικές συνθήκες σε μια ορισμένη γεωγραφική περιοχή, θα πρέπει να μελετήσουμε τις μεταβολές σε τοπικό επίπεδο. Χρειάζονται μετρήσεις υψηλής ευκρίνειας, συγκεκριμένη ανάλυση και επεξεργασία των μετρήσεων αυτών, ειδικά μοντέλα μικρής κλίμακας και τοπικές μελέτες που μεγιστοποιούν τη γεωγραφική και χρονική κάλυψη των φαινομένων και ελαχιστοποιούν τη μαθηματική αβεβαιότητα.
Αλλωστε, οι μεταβολές σε τοπικό επίπεδο είναι αυτές που επηρεάζουν την καθημερινότητα, το βιοτικό επίπεδο και την υγεία του πληθυσμού και αναγκάζουν τις κυβερνήσεις να πάρουν συγκεκριμένα μέτρα προστασίας και ετοιμότητας, τα οποία μπορεί να διαφέρουν ριζικά από τόπο σε τόπο ακόμα και μέσα στην ίδια χώρα!
• Λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές-γεωγραφικές διαφοροποιήσεις όσο και τους εγγενείς μεθοδολογικούς-γνωστικούς περιορισμούς των επιστημονικών προβλέψεων για τις επικείμενες αλλαγές, οι ειδικοί όλο και πιο συχνά επισημαίνουν την ανάγκη διάκρισης του «καιρού» από το «κλίμα» που επικρατεί σε κάθε τόπο. Θέλετε να μας εξηγήσετε τι σημαίνει αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα αλλά σκοτεινή για τους μη ειδικούς διάκριση;
Εν ολίγοις, καιρός και κλίμα είναι το ίδιο πράγμα αλλά σε διαφορετική χρονική κλίμακα. Ο καιρός είναι τα κατά τόπους φυσικά (μετεωρολογικά, χερσαία αλλά και θαλάσσια) φαινόμενα με χρονική διάρκεια από λίγα λεπτά ώς μέρες ή το πολύ μία εβδομάδα. Κλίμα είναι το πώς εκδηλώνονται τα ίδια φαινόμενα αλλά σε βάθος μερικών χρόνων, δεκαετιών, αιώνων ή και περισσότερο.
Αντιλαμβανόμαστε τον καιρό ως τις καθημερινές αυξομειώσεις της επιφανειακής θερμοκρασίας, της υγρασίας, της βροχόπτωσης, του ανέμου, της νεφοσκέπασης, της έντασης των θαλάσσιων ρευμάτων κ.λπ., τα φαινόμενα δηλαδή που περιγράφουν τα καθημερινά δελτία καιρού στα μέσα ενημέρωσης. Ενώ, όσον αφορά το κλίμα, θέλουμε να μάθουμε ποια θα είναι -κατά μέσον όρο- τα επίπεδα της θερμοκρασίας ή της βροχόπτωσης μετά από 10 ή από 100 χρόνια. Πώς θα κινούνται τα ρεύματα της θάλασσας σε 50 χρόνια. Θα μπορούν ή όχι στο μέλλον ο ωκεανός και τα δάση να απορροφούν τη θερμότητα και τα αέρια του θερμοκηπίου;
Οπως λέμε στη ΝΑSΑ: «Κλίμα είναι τα φαινόμενα που περιμένουμε, καιρός είναι τα φαινόμενα που συμβαίνουν».
Συνεπώς, κλιματική αλλαγή είναι η τάση να αλλάζουν τα φυσικά φαινόμενα σε βάθος χρόνου και όχι απαραίτητα από μέρα σε μέρα. Ο καιρός είναι ένα πολύπλοκο φυσικό φαινόμενο που οφείλεται στις κινήσεις αέριων μαζών στην ατμόσφαιρα, στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ πλανητικών και τοπικών συστημάτων, όπως για παράδειγμα οι ταλαντώσεις του αεροχειμάρρου στην τροπόσφαιρα (jet-stream), που, κατά κύριο λόγο, είναι μη γραμμικά, μη περιοδικά, τυχαίας συμπεριφοράς χαοτικά φαινόμενα. Η προγνωστικότητα (predictability) του καιρού είναι επομένως περιορισμένη: μπορούμε να προβλέψουμε επακριβώς τι καιρό θα έχει αύριο αλλά όχι και τι καιρό θα έχει στην Αθήνα στις 15 Οκτωβρίου του 2066!
Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε μια αναλογία για να καταδείξουμε τη διαφορά: σε μια κατσαρόλα με νερό που βράζει είναι αδύνατο να προβλέψουμε πού θα σκάσει η επόμενη φυσαλίδα, μπορούμε όμως να προβλέψουμε επιτυχώς ποια θα είναι η μέση θερμοκρασία του νερού όταν γνωρίζουμε την ατμοσφαιρική πίεση. Οι φυσαλίδες αντιστοιχούν στον καιρό, ενώ η μέση θερμοκρασία βρασμού στο κλίμα.
Για να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε τον «καιρό του μέλλοντος», οφείλουμε να κατανοήσουμε τις αιτίες της κλιματικής αλλαγής και το πώς αυτή θα εκδηλωθεί στο μέλλον: πόσο θερμότερα και ξηρότερα θα είναι τα καλοκαίρια, πώς θα κινούνται τα ατμοσφαιρικά συστήματα, πόσο παραγωγικές θα είναι οι θάλασσές μας, πού θα φτάνει η στάθμη της θάλασσας. Κυρίως πρέπει να γνωρίζουμε ποια ακραία καιρικά φαινόμενα προβλέπεται ότι θα μας απειλήσουν στο μέλλον, πόσο έντονα και συχνά θα εμφανίζονται, ώστε να προετοιμαστούμε καλύτερα για να τα αντιμετωπίσουμε.
• Η αναγκαιότητα της διάκρισης «καιρού-κλίματος» σχετίζεται με τις ακραίες κλιματικές αλλαγές που όλο και συχνότερα διαπιστώνονται. Μπορεί όμως να μας βοηθήσει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους και πώς;
Αυτή είναι η πιο καίρια και επίκαιρη ερώτηση τόσο από άποψη πολιτικής προστασίας όσο και από άποψη επιστημονικής έρευνας. Οπως ήδη αναφέραμε, υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ καιρού και κλίματος. Εκεί όμως όπου ο καιρός και το κλίμα αλληλεπιδρούν και διαπλέκονται είναι στα πιο ακραία φαινόμενα, όπως οι έντονοι καύσωνες, οι έντονες βροχοπτώσεις, οι ισχυροί άνεμοι κ.ά. Αυτά τα φαινόμενα έχουν μια προβλεψιμότητα σε σχέση με τον καιρό, αλλά, όταν το κλίμα αλλάζει, αλλάζει και το υπόβαθρο στο οποίο εμφανίζεται ο καιρός και τα φαινόμενα αυτά γίνονται περισσότερο έντονα, αλλάζουν συχνότητα ή ακόμα και συμπεριφορά.
Εμφανίζονται έκτακτες και πρωτόγνωρες συνθήκες, όπως π.χ. οι διαδοχικοί τυφώνες κατηγορίας 5 πέρυσι το καλοκαίρι στην Καραϊβική ή η απο-οξυγόνωση της θάλασσας στον Κόλπο του Μεξικού, οι έντονοι καύσωνες και η ξηρασία στη Βόρεια Ευρώπη και τη Σιβηρία, οι διαδοχικές χιονοθύελλες στις ΒΑ ΗΠΑ, οι αυξημένες καταιγίδες με κεραυνούς σε πολλές περιοχές του κόσμου. Ισως μάλιστα τα ασυνήθιστα φυσικά φαινόμενα που συνέτειναν (αν και δεν προκάλεσαν) στις πρόσφατες τραγωδίες στη Μάνδρα και την Ανατολική Αττική να προέρχονται ακριβώς από αυτήν την αποσταθεροποίηση του κλίματος και τις επιπτώσεις της στον καιρό.
Είμαστε σε θέση να κάνουμε ακριβείς προγνώσεις καιρού (παρά τις λίγες ατυχείς περιπτώσεις για τις οποίες όλοι παραπονιόμαστε στους φίλους μετεωρολόγους) και γνωρίζουμε πολύ καλά να κάνουμε κλιματικές εκτιμήσεις για το απώτερο μέλλον και για το πώς θα μεταβληθεί το κλίμα σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν γνωρίζουμε, όμως, το ίδιο καλά πώς θα είναι ο καιρός σε τοπικό επίπεδο σε ένα λίγο ή πολύ διαφορετικό κλίμα από το σημερινό.
Η παγκόσμια θέρμανση θα αυξηθεί περίπου κατά 4 βαθμούς μέχρι το 2100 αν συνεχίσουμε τις εκλύσεις χωρίς περιορισμούς. Αλλά πόση θα είναι, κατά μέσο όρο, η θερμοκρασία στην Ελλάδα, και ειδικότερα στην ανατολική Στερεά ή την Κρήτη; Πόσο πιο έντονες θα είναι οι καταιγίδες, πόσο περισσότερο καιρό θα διαρκεί η περίοδος ξηρασίας; Προφανώς, οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα είναι που ενδιαφέρουν τους πολίτες και τους ιθύνοντες για την πολιτική προστασία, τη γεωργία, τον τουρισμό, την οικονομία γενικότερα.
Εδώ, θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερο βάρος στα ακραία καιρικά φαινόμενα, διότι αυτά καθορίζουν την ανάγκη πολιτικής προστασίας. Αραγε, στο μέλλον θα θεωρούνται «ακραία καιρικά φαινόμενα» αυτά που σήμερα ονομάζουμε έτσι; Θα είναι μεγαλύτερη η συχνότητά τους και η έντασή τους επίσης; Θα εμφανιστούν νέα «ακραία φαινόμενα» που δεν έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα;
• Με βάση τις πολύτιμες εμπειρίες σας από τη συμμετοχή σας σε ειδικές επιτροπές στις ΗΠΑ, αλλά και το παράδειγμα πολλών άλλων ανεπτυγμένων χωρών στην Ευρώπη, έχετε προτείνει στη Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας να συσταθεί μια ανάλογη εθνική επιτροπή από Ελληνες ειδικούς στις κλιματικές αλλαγές. Ποιες θεωρείτε ότι πρέπει να είναι οι αρμοδιότητες της επιτροπής που θα αναλάβει να εκπονήσει τη σχετική έκθεση;
Οντως το 2017 συμμετείχα, μαζί με άλλους 20 συναδέλφους, στη συγγραφή της Εκθεσης για την Επιστήμη του Κλίματος, την οποία ανέθεσε ο πρόεδρος Ομπάμα στην επιτροπή σύνταξης, που ορίστηκε μέσα από την επιστημονική κοινότητα και εξέφραζε όλους τους τομείς μελέτης του φυσικού συστήματος που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή.
Σε έναν χρόνο συγκεντρώσαμε όλες τις δημοσιευμένες και πλέον έγκυρες μετρήσεις και εκτιμήσεις για το πώς εκφράζεται η κλιματική αλλαγή στις ΗΠΑ. Τι γνωρίζουμε και πόσο καλά το γνωρίζουμε αλλά και τι αναμένουμε για το μέλλον, ανά περιοχή π.χ. βορειοανατολικές ΗΠΑ, νοτιοδυτικές ΗΠΑ, νησιωτική χώρα, ακτογραμμές, ορεινή ενδοχώρα, αλλά και ανά Πολιτεία, π.χ. Καλιφόρνια, Τέξας κ.λπ. Θέματα όπως θερμοκρασία ξηράς, θάλασσας, λιώσιμο των πάγων, αύξηση της στάθμης της θάλασσας, μεταβολή της χημικής σύστασης της θάλασσας, μεταβολή της νεφοσκέσπασης, της βροχόπτωσης, της ξηρασίας, των πλημμυρών, των καταιγίδων και άλλων ακραίων φαινομένων ήταν το αντικείμενο 12 κεφαλαίων και 450 σελίδων (https://science2017.globalchange.gov/).
Παρόμοιες εκθέσεις εκπονούνται σε πολλές χώρες και θα πρέπει να γίνονται και στην Ελλάδα συστηματικά, ολοκληρωμένα, με τη συμμετοχή επιστημόνων από όλους τους φορείς έρευνας για το κλίμα και με κοινοποίηση των αποτελεσμάτων σε όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς της πολιτείας.
Ας σημειωθεί ότι δεν αναφερόμαστε σε εκθέσεις που αφορούν τις δευτερογενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία, τον τουρισμό, τη βιομηχανία και ευρύτερα την οικονομία. Τέτοιες μελέτες εκπονούνται επιτυχώς από την Τράπεζα της Ελλάδος. Προτείνουμε μια έκθεση που θα επικεντρώνεται αναλυτικά και σε βάθος στην επιστημονική βάση της κλιματικής αλλαγής (scientific basis), δηλαδή στη μεταβολή των φυσικών συστημάτων, όπως η ατμόσφαιρα, η θάλασσα, το έδαφος και το υπέδαφος, οι παράκτιες, πεδινές, ορεινές περιοχές κ.ά.
Χωρίς την πλήρη εικόνα και κατανόηση των πρωτογενών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, δεν είναι δυνατή η μελέτη των επιμέρους επιπτώσεών της, ούτε βέβαια η πολιτική προστασία της οικονομίας, της υγείας, της ασφάλειας και γενικότερα της ζωής μας.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ
Η Νατάσσα (Αναστασία) Ρωμανού είναι ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Γκόνταρντ της ΝΑSΑ (NASA Goddard Institute for Space Studies) στη Νέα Υόρκη και στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Διετέλεσε διευθύντρια ερευνητικού ινστιτούτου του Τμήματος Εφαρμοσμένης Φυσικής και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κολούμπια και σήμερα ηγείται του εργαστηρίου της Μοντελικής Ωκεανογραφίας στο Ινστιτούτο Γκόνταρντ της ΝΑSΑ.
Είναι μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής της ΝΑSΑ για τις Γεωεπιστήμες, έχει συμμετάσχει στη συγγραφή της Εθνικής Εκθεσης για το Κλίμα στις ΗΠΑ, στην Επισκόπηση Δεκαετίας 2017-2027 για Γεωεπιστήμες και τις εφαρμογές τους από το Διάστημα (NASA Decadal Survey) και στην 5η Εκθεση για το Κλίμα της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για το Κλίμα.
Περισσότερες πληροφορίες και επικοινωνία: https://www.giss.nasa.gov/staff/aromanou/
Ο Κώστας Φωτάκης για την «Εθνική αξιολόγηση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της»
Στο ερώτημά μας ποια είναι η θέση του τομέα Ερευνας & Καινοτομίας σχετικά με την ανάγκη μιας έκθεσης για τις κλιματικές αλλαγές στον τόπο μας, ο Κώστας Φωτάκης, αναπληρωτής υπουργός του ΥΠΠΕΘ, δήλωσε:
Κάποιες από τις πρωτοβουλίες αυτές είναι ήδη επιχειρησιακά διαθέσιμες και κάποιες βρίσκονται στο στάδιο των πιλοτικών εφαρμογών με ορίζοντα επιχειρησιακής εκμετάλλευσής τους την επόμενη διετία.
»Στο πλαίσιο αυτό, η πρόταση για τη σύνταξη έκθεσης για “Εθνική αξιολόγηση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της”, που θα βασίζεται σε πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα και θα παρέχει εξειδικευμένα στοιχεία που αφορούν διαφορετικές περιοχές της χώρας, όπως προτείνει η κ. Ρωμανού, έχει ιδιαίτερη αξία.
»Από την πλευρά μας, η πρόταση αυτή μπορεί να στηριχθεί από την εμβληματική πρωτοβουλία του τομέα Ερευνας & Καινοτομίας του ΥΠΠΕΘ, που στοχεύει στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου Εθνικού Δικτύου Κλιματικής Αλλαγής που θα απαρτίζεται από ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς φορείς της χώρας οι οποίοι ήδη διαθέτουν τον απαιτούμενο εξοπλισμό και κατέχουν τη σχετική τεχνογνωσία. Παράδειγμα αποτελεί το πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο-παρατηρητήριο που ήδη αναπτύσσεται από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στα Αντικύθηρα.
»Να σημειωθεί ότι οι εμβληματικές πρωτοβουλίες που συντονίζει το ΥΠΠΕΘ αποτελούν κεντρικά εργαλεία της ερευνητικής πολιτικής που έχει διαμορφωθεί και στοχεύουν σε τομείς με σημαντική και ορατή κοινωνική απήχηση που είναι ακόμα ακόρεστοι επιστημονικά, μολονότι η χώρα διαθέτει τις δυνάμεις, τους επιστήμονες και τις υποδομές για να πρωταγωνιστήσει διεθνώς».
Έντυπη έκδοση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου