«Από το 2015 και μετά παρατηρείται πολύ μεγάλη αύξηση στην αγορά των συμπληρωμάτων διατροφής», λέει η Αφροδίτη Βούλγαρη, αναπληρώτρια διευθύντρια της Διεύθυνσης Αξιολόγησης Λοιπών Προϊόντων του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ). Από το 2010 μέχρι το 2014 είχαμε πενταπλασιασμό των νέων προϊόντων: από 200 προϊόντα το 2010 σε 1.000 το 2014.
Τα συμπληρώματα διατροφής είναι πρωτίστως βιταμίνες και ιχνοστοιχεία και κάποια φυτικά βότανα που συνηθίζουμε να τρώμε. Ο ΕΟΦ ορίζει τα συμπληρώματα διατροφής ως τα διατροφικά προϊόντα «με σκοπό τη συμπλήρωση της συνήθους δίαιτας, τα οποία αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές θρεπτικών συστατικών ή άλλων ουσιών με θρεπτικές ή φυσιολογικές επιδράσεις (π.χ. βρώσιμα εκχυλίσματα φυτών και άλλα συστατικά φυσικής προέλευσης με θρεπτικά συστατικά όπως βιταμινούχα, μέταλλα, αμινοξέα, πρωτεΐνες, αντιοξειδωτικές ουσίες κ.τ.λ.), μεμονωμένων ή σε συνδυασμό».
Οι μισοί από τους ενήλικες συμμετέχοντες σε πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Ερευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών και της ΑΚΟΣ (Σεπτέμβριος 2018) δήλωσαν ότι παίρνουν συμπληρώματα διατροφής αναζητώντας το «ελιξίριο» που θα τους διασφαλίσει μακροζωία και καλή ποιότητα υγείας. Τρεις στους τέσσερις από όσους δεν παίρνουν, θέλουν να πάρουν. Ενας στους τρεις αγοράζει συμπληρώματα διατροφής για λογαριασμό άλλου. Πάνω από τους μισούς δαπανούν μηνιαίως έως και 25 ευρώ, ενώ ένας στους πέντε διαθέτει πάνω από 50 ευρώ για την αγορά συμπληρωμάτων διατροφής.
Η άνοδος του... αυτοκινούμενου καταναλωτή
Οι καταναλωτές βασίζονται όλο και περισσότερο σε εναλλακτικούς τρόπους αυτοδιάγνωσης και προσδιορισμού των στόχων για καλή υγεία. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης αλλά και της θεραπείας έχει μετακυλιστεί στους ασθενείς και ενθαρρύνεται η λήψη μέτρων πρόληψης, λέει ανάλυση της Prescient & Strategic (P&S) Intelligence, διακεκριμένης συμβούλου Ερευνας Αγοράς και Στρατηγικής.
Oλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να πληροφορηθούν για θέματα υγείας και να βοηθηθούν στη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται από τη διάγνωση μέχρι και τη θεραπεία μιας ασθένειας. Αυτή η τάση ωφελεί, σύμφωνα με την P&S Intelligence, τη βιομηχανία συμπληρωμάτων διατροφής, που ποντάρει σε καταναλωτές οι οποίοι παίρνουν την υγεία τους στα χέρια τους και δεν βασίζονται στην ιατρική συμβουλευτική.
Οι πωλήσεις στο διαδίκτυο έχουν σημειώσει σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία πέντε χρόνια (17% ετησίως την περίοδο 2007-2012), μια τάση που αναμένεται να συνεχιστεί καθώς οι καταναλωτές εξοικειώνονται περισσότερο με τον τομέα αυτό και αξιοποιούν την ευκολία των online αγορών για επαναλαμβανόμενες αγορές.
Στρατηγική
Με την παρουσία μιας μεγάλης ομάδας εταιρειών, η παγκόσμια αγορά συμπληρωμάτων διατροφής αποτελεί ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό επιχειρηματικό τοπίο, σύμφωνα με τη Zion. Οι Bio-Botanica Inc., Bayer AG, BASF SE, Ricola AG, Herbalife Ltd, Integrated BioPharma είναι μερικοί από τους βασικούς προμηθευτές συμπληρωμάτων διατροφής σε ολόκληρο τον κόσμο. Κατά τα προσεχή έτη, δε, αναμένεται να προχωρήσουν σε συνεργασίες και συγχωνεύσεις καθώς και εξαγορές.
Ενδεικτικό παράδειγμα του πόσο πολλά υποσχόμενη είναι η αγορά των συμπληρωμάτων διατροφής, όπως αναφέρει η Markets and Research, είναι ότι η Nestle διαθέτει 34 κέντρα έρευνας και ανάπτυξης ανά τον κόσμο και δαπανά σε αυτά περίπου το 60% του διεθνούς προϋπολογισμού της.
Πολλαπλασιασμός των καναλιών
Η βιομηχανία συμπληρωμάτων διατροφής είναι ιδιαίτερα κατακερματισμένη και επεκτείνεται σε νέα κανάλια πωλήσεων για να προσεγγίσει ένα ευρύ φάσμα πελατών. Η πρώτη βιομηχανία του χώρου, Living Essentials, για παράδειγμα, διατηρεί μόνο το 7% του μεριδίου της αγοράς και οι πέντε κορυφαίες βιομηχανίες κατέχουν μαζί λιγότερο από το 25% της αγοράς. Η υψηλότερη συγκέντρωση των πωλήσεων συμπληρωμάτων διατροφής είναι σε σούπερ μάρκετ με online καταστήματα και ακολουθούν οι εξειδικευμένοι λιανοπωλητές, όπως η GNC (το μεγαλύτερο online κατάστημα για συμπληρώματα διατροφής).
O έλεγχος
Συνολικά, η χώρα μας μετράει 3.700 προϊόντα γνωστοποιημένα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι όλα όσα κυκλοφορούν, λέει η κ. Βούλγαρη. Η πρόσφατη εξάρθρωση του μεγαλύτερου μέχρι σήμερα κυκλώματος παραγωγής αναβολικών χαπιών στη χώρα μας δεν είναι η πρώτη. Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων έχει πολλές τέτοιες ιστορίες να διηγηθεί. Η διακίνηση των επικίνδυνων, σύμφωνα με τον ΕΟΦ, παρασκευασμάτων «γινόταν μέσω Διαδικτύου, σε καταστήματα με συμπληρώματα διατροφής και γυμναστήρια, κυρίως για άτομα που ασχολούνται με το «χτίσιμο σώματος»», όπως ανακοινώθηκε. Πόσο εύκολη όμως είναι η δουλειά του ΕΟΦ; «Καθόλου», θα απαντήσει ο Γιάννης Μαλέμης, Α’ αντιπρόεδρός του.
Η κυκλοφορία
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Για να κυκλοφορήσει ένα συμπλήρωμα διατροφής στην ελληνική όπως και στην ευρωπαϊκή αγορά, δεν υπάρχει εγκριτικό πλαίσιο, όπως συμβαίνει με τα φάρμακα, εξηγεί η Μαρία Ορφανού, διευθύντρια της Διεύθυνσης Αξιολόγησης Φαρμάκων Ανθρώπινης Χρήσης του ΕΟΦ.
Απλώς γνωστοποιείται στον ΕΟΦ η κυκλοφορία ενός τέτοιου προϊόντος με βάση κάποιες διατάξεις, συμπληρώνει η Αφροδίτη Βούλγαρη, αν. διευθύντρια της Διεύθυνσης Αξιολόγησης Λοιπών Προϊόντων Αρμοδιότητας ΕΟΦ. «Ακόμα και ένα φυσικό πρόσωπο μπορεί να κυκλοφορήσει ένα συμπλήρωμα διατροφής. Φυσικά ακολουθείται μια γραφειοκρατική διαδικασία -δεν πρόκειται για ένα απλό έγγραφο-, αλλά ο χαρακτήρας της είναι αποκλειστικά ενημερωτικός. Από εκείνη τη στιγμή έχει το δικαίωμα ο ενδιαφερόμενος να βάλει το προϊόν στην ελληνική αγορά. Δεν απαιτείται καν η απόκριση των αρχών», λέει.
Ωστόσο πολλές εταιρείες δεν γνωστοποιούν την κυκλοφορία των προϊόντων τους. «Υπάρχει μεγάλος αριθμός προϊόντων αυτής της κατηγορίας που δεν είναι γνωστοποιημένος στον ΕΟΦ, οπότε δεν είναι γνωστή η κυκλοφορία τους», λέει η Παντελία Γκούρα, διευθύντρια της Διεύθυνσης Ελέγχου Παραγωγής και Κυκλοφορίας Προϊόντων του ΕΟΦ.
Οσον αφορά τα γνωστοποιημένα προϊόντα, ελέγχονται ως προς τη σύνθεση, την ασφάλεια, την επισήμανσή τους, δηλαδή τα μηνύματα που περνούν στον καταναλωτή, σημειώνει η κ. Γκούρα. «Η σύνθεση ελέγχεται προκειμένου να διαπιστωθεί αν το προϊόν περιέχει φαρμακευτική ουσία, οπότε δεν κατατάσσεται στα συμπληρώματα αλλά στα φάρμακα. Η επισήμανση, για να διαπιστωθεί αν περιλαμβάνει ισχυρισμούς υγείας, ενδείξεις δηλαδή θεραπευτικές που να παραπέμπουν σε φάρμακο», εξηγεί.
Διακίνηση-σημεία πώλησης
Η διακίνηση των συμπληρωμάτων διατροφής μπορεί να γίνεται από τα φαρμακεία ή τα καταστήματα που πουλάνε συσκευασμένα τρόφιμα (παντοπωλείο, σούπερ μάρκετ, κυλικείο, μίνι μάρκετ, καντίνα κ.λπ.) και ηλεκτρονικά. Προϋπόθεση για το ηλεκτρονικό εμπόριο είναι η ύπαρξη φυσικού καταστήματος που δικαιούται να πουλάει τέτοια προϊόντα, σε αντίθεση με τα φάρμακα τα οποία δεν διακινούνται ηλεκτρονικά.
Το μεγάλο πρόβλημα όμως είναι ο τρόπος που προωθούνται αυτά τα προϊόντα, ακόμα και αν είναι γνωστοποιημένα, λέει η κ. Γκούρα. «Τα συμπληρώματα διατροφής απευθύνονται σε υγιείς ανθρώπους, δεν απευθύνονται σε ασθενείς, επομένως δεν μπορούν να έχουν θεραπευτική ένδειξη. Αυτά είναι τα παραπλανητικά που βλέπουμε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης», θα πει ο Γιάννης Μαλέμης.
«Εχουμε θέμα με τη διαφήμιση προς το κοινό, όπου υπερβάλλονται οι ιδιότητές τους, χρησιμοποιούνται θεραπευτικοί ισχυρισμοί, δηλαδή ισχυρισμοί που παραπέμπουν σε φάρμακο. Εκεί είναι το μεγάλο πρόβλημα, η παραπλάνηση των καταναλωτών. Σε αυτή την περίπτωση παρεμβαίνουμε», λέει η κ. Γκούρα.
Διαφήμιση
«Οι τηλεοράσεις κατακλύζονται από τέτοιου είδους προϊόντα, που υπόσχονται θεραπείες -ακόμα και για καρκίνους- από διάφορους παρουσιαστές που τα προωθούν. Ανακαλύψαμε ότι υπάρχουν 100 τηλεοπτικά δίκτυα! Γι’ αυτό φτάσαμε στο σημείο να ζητήσουμε τη βοήθεια του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, για να μπορέσουμε να περιορίσουμε τη διαφήμιση», λέει ο Γ. Μαλέμης.
Κάθε 20 μέρες το διοικητικό συμβούλιο του ΕΟΦ επιβάλλει πρόστιμα για διαφημίσεις προϊόντων. Οσο μεγάλα κι αν είναι τα πρόστιμα, λέει, «δεν λύνουν το πρόβλημα». Σε περίπτωση επανάληψης βέβαια ο ΕΟΦ μπορεί να διαβιβάσει την υπόθεση στον εισαγγελέα. Αλλά ούτε αυτό είναι αρκετό. «Το πρόβλημα εδώ είναι ότι δεν είναι αρκετά δραστικά τα μέτρα ώστε να μπορέσεις να προφυλάξεις τους καταναλωτές. Κι επειδή μας αφορούν η δημόσια υγεία και η ασφάλεια των καταναλωτών, δεν μας αρκεί αυτό. Εμείς θα θέλαμε να σταματάει η διαφήμιση», λέει η κ. Γκούρα.
Η διαδικασία του ΕΣΡ, όπως μας εξηγούν, είναι πολύ χρονοβόρα. Μπορεί να περάσουν και χρόνια για να σταματήσει μια διαφήμιση. Η μπορεί να σταματήσει να προβάλλεται σε ένα κανάλι και να πάει σε άλλο. Η να αλλάξει ονομασία το προϊόν και να συνεχίσει να προωθείται μέσω του ίδιου τηλεοπτικού σποτ. Οπως συγκεκριμένα προϊόντα που διαφημίζονται στα τηλεοπτικά κανάλια και διακινούνται-προωθούνται ως φάρμακα για τη θεραπεία της αρθρίτιδας, της οστεοαρθρίτιδας, της ποδάγρας, των ρευματισμών, των εκφυλιστικών παθήσεων γιατί, λέει, προέρχονται από το δηλητήριο της μέλισσας.
Εξίσου μεγάλο πρόβλημα αποτελούν οι ιστοσελίδες - τα διαδικτυακά «μαγαζιά». Ο λόγος δεν γίνεται για τις νόμιμες πηγές, όπως φαρμακεία και καταστήματα, αλλά για παράνομα sites εντός και εκτός Ελλάδας. Στην τελευταία περίπτωση η παρέμβαση είναι εξαιρετικά δύσκολη αφού δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητα της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, η οποία φυσικά δίνει σήμα στις αρμόδιες αρχές του εξωτερικού. Μέχρι εκεί.
«Ο Ροδόκηπος των Φιλοσόφων» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ελληνικού site που πουλούσε φύκια για μεταξωτές κορδέλες - συγκεκριμένα συμπληρώματα (αγνώστων συστατικών) για πάσα νόσο, από αρθρίτιδα μέχρι και καρκίνο. Ο ΕΟΦ το εντόπισε και σε συνεργασία με τη Δίωξη το έκλεισε. Στη σελίδα του σήμερα παραπέμπει σε νέο site όπου συνεχίζει να πουλάει τα προϊόντα του, μέχρι να κλείσει και αυτό. «Σε κάθε περίπτωση, η ιδιοκτήτρια συνεχίζει μέσω της σελίδας της στο facebook, που είναι αδύνατο -αν κάποιος δεν μεταβεί στα κεντρικά του facebook στην Ατλάντα- να κατέβει», λέει η κ. Γκούρα.
Κίνδυνος
Υπάρχει και ένας αριθμός συμπληρωμάτων διατροφής που διαπιστώνεται ότι περιέχουν πραγματικά φαρμακευτικές ουσίες που φυσικά δεν αναγράφονται. «Αυτά είναι τα πραγματικά επικίνδυνα», λέει ο κ. Μαλέμης. Οι άνθρωποι του ΕΟΦ μιλούν για πολλά προϊόντα κυρίως για τη στυτική δυσλειτουργία, αλλά και για το αδυνάτισμα.
Προϊόντα που φαίνονται ακίνδυνα, αφού πλασάρονται ως συμπληρώματα, αλλά είναι κανονικά φάρμακα και διακινούνται κυρίως μέσω διαδικτύου, «όπου είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθούν, αφού ο καθένας μπαίνει από το σπίτι του και παραγγέλνει». Με έναν εργαστηριακό έλεγχο διαπιστώνεις ότι το συμπλήρωμα για τη στυτική δυσλειτουργία περιέχει σιλντεναφίλη, τη δραστική ουσία του Βιάγκρα, γι’ αυτό έχει και το συγκεκριμένο αποτέλεσμα, λέει η κ. Γκούρα. Η διαδικασία εδώ είναι διαφορετική, αφού ανακαλείται το προϊόν, όμως αν δεν διακινείται από επίσημα σημεία πώλησης αυτό δεν επιτυγχάνεται.
Από αναποτελεσματικά μέχρι επικίνδυνα
Η διεθνής έρευνα αξιολογεί τα συμπληρώματα διατροφής ως αναποτελεσματικά και μερικές φορές επικίνδυνα. Τον Νοέμβριο, οι ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Harvard και της ανεξάρτητης εταιρείας ελέγχων προϊόντων NSF International προσδιόρισαν τέσσερα μη εγκεκριμένα, μη αναγραφόμενα στην ετικέτα διεγερτικά σε έξι συμπληρώματα διατροφής που κυκλοφορούσαν για απώλεια βάρους και καλή φυσική κατάσταση. Τα στοιχεία έδειχναν ότι τα διεγερτικά προσομοίαζαν στην εφεδρίνη, ένα συστατικό του ephedra, ενός επικίνδυνου και θανατηφόρου συμπληρώματος διατροφής για την απώλεια βάρους που είχε απαγορεύσει το 2004 ο αντίστοιχος ΕΟΦ στις ΗΠΑ (Food and Drug Administration).
Οι ειδικοί της δημόσιας υγείας συνιστούν οι άνθρωποι να μένουν μακριά από τα συμπληρώματα διατροφής. «Οι καταναλωτές δεν πρέπει να περιμένουν τίποτα από τα συμπληρώματα, διότι δεν έχουμε σαφείς αποδείξεις ότι είναι επωφελή και θα πρέπει να είναι προσεκτικοί, διότι θα μπορούσαν να θέσουν την υγεία τους σε κίνδυνο», δήλωσε πρόσφατα ο S. Bryn Austin, καθηγητής των επιστημών συμπεριφοράς της Σχολής Δημόσιας Υγείας T.H. Chan του Harvard. «Είτε αναγράφονται είτε όχι, μπορεί να υπάρχουν συστατικά στα προϊόντα αυτά που μπορούν να κάνουν κακό».
Στα Επείγοντα
Αλλά τα συμπληρώματα δεν συνοδεύονται από ρητές οδηγίες σχετικά με το πόσο πρέπει να λαμβάνει κανείς -μόνο μια προτεινόμενη δόση- ή πιθανές αλληλεπιδράσεις με φάρμακα. Δεν είναι ούτε ένας ούτε δύο οι ασθενείς που καταλήγουν στα Επείγοντα των νοσοκομείων από ανεπιθύμητες ενέργειες συμπληρωμάτων διατροφής. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από το 2004 έως το 2013, οι συντάκτες μιας μελέτης του 2016 που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine εκτιμούν ότι 23.005 επισκέψεις στα Επείγοντα νοσοκομείων ετησίως συνδέονται με τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής. Μεταξύ του 2000 και του 2012, ο ετήσιος ρυθμός των αρνητικών αντιδράσεων στα συμπληρώματα αυξήθηκε από 3,5 σε 9,3 περιπτώσεις ανά 100.000 άτομα, δηλαδή αύξηση κατά 166%!
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, 34 άνθρωποι πέθαναν ως αποτέλεσμα της χρήσης συμπληρωμάτων, σύμφωνα με μια μελέτη του 2017 που δημοσιεύτηκε στο Journal of Medical Toxicology. Εξι από τους θανάτους προέκυψαν από το απαγορευμένο συμπλήρωμα ephedra και τρεις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από ομοιοπαθητικά φάρμακα. Ενα άτομο πέθανε μετά τη χρήση του yohimbe, ενός φυτικού συμπληρώματος που χρησιμοποιείται για την απώλεια βάρους και τη στυτική δυσλειτουργία, του οποίου ορισμένες συνθέσεις μπορούν να συνταγογραφηθούν για τη θεραπεία της.
Ελλείψει μιας ενιαίας προσέγγισης σε διεθνές επίπεδο για τα συμπληρώματα διατροφής, από την αδειοδότηση και από ποιον φορέα μέχρι τον έλεγχο και την επαγρύπνηση, όπως ισχύει για τα φάρμακα, κάποιοι επωφελούνται. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, την αρμοδιότητα για τα συμπληρώματα διατροφής την έχει ο αντίστοιχος οργανισμός για τα τρόφιμα και όχι ο αντίστοιχος ΕΟΦ, ενώ η χώρα μας θεωρείται ότι έχει ιδιαίτερα αυστηρό πλαίσιο για τα συμπληρώματα διατροφής, εξηγεί η κ. Ορφανού. Τώρα γίνεται μια προσπάθεια για κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση, αλλά βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο.
Το κολλαγόνο με τις «μαγικές» ιδιότητες
Το παράδειγμα του πόσιμου κολλαγόνου με τις «μαγικές» ιδιότητες που φέρνουν οι επιστήμονες του ΕΟΦ είναι σε όλους μας γνώριμο. Αφού μείναμε ανικανοποίητοι από την ενέσιμη μορφή του στο κουρασμένο, ρυτιδιασμένο δέρμα, αρχίσαμε να το αγοράζουμε σε πόσιμη ή βρώσιμη μορφή ως συμπλήρωμα της διατροφής. Τα πρόστιμα του ΕΟΦ έπεφταν το ένα μετά το άλλο, φυσικά. Το κολλαγόνο βρίσκεται στο κρέας, σε οτιδήποτε ζωικής προέλευσης, στον πατσά, λέει η διευθύντρια της Διεύθυνσης Ελέγχου Παραγωγής και Κυκλοφορίας Προϊόντων του ΕΟΦ Παντελία Γκούρα. Αν το πιεις, ούτε θεραπεύει ούτε βοηθάει στις αρθρώσεις, προσθέτει.Γιατί τόση επιμονή; Υπάρχουν περίπου 300 προϊόντα με πωλήσεις που υπολογίζονται σε 52,76 εκατομμύρια ευρώ το 2017. Οπως συμβαίνει με τις περισσότερες τάσεις lifestyle, η αλήθεια μπορεί να είναι δύσπεπτη, αλλά χρειάζεται να γνωρίζουμε τα εξής: Το κολλαγόνο είναι μια ομάδα από ινώδεις δομικές πρωτεΐνες που συγκρατούν τους ιστούς του σώματος και βρίσκεται παντού, στο δέρμα, στους τένοντες, στα οστά.
Ως πρωτεΐνη το σώμα μας το φτιάχνει με τη βοήθεια των αμινοξέων. Αν είστε κρεατοφάγος, πιθανότατα να έχετε επάρκεια αυτής της πρώτης ύλης. Ο οργανισμός διασπάει το κολλαγόνο στο έντερο και επαναχρησιμοποιεί τα κομμάτια του για να δημιουργήσει περισσότερες πρωτεΐνες διαφορετικών σχημάτων και ποικιλιών.
Τα φυτά δεν παράγουν την πρωτεΐνη, αλλά εξακολουθούν να παρέχουν τα δομικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για την παρασκευή της. Και όπως συμβαίνει με κάθε συμπλήρωμα διατροφής, η κατανάλωση περισσότερων θρεπτικών συστατικών με την ελπίδα ότι θα αυξήσουμε τα οφέλη για την υγεία μας είναι σαν να λέμε ότι θα παραγάγουμε περισσότερα αυτοκίνητα αν απλώς πετάξουμε περισσότερα τυχαία μέρη του κινητήρα στη γραμμή παραγωγής.
Έντυπη έκδοση
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου