Ώρα 06:30 το πρωί. Ο νεαρός πατέρας, αγουροξυπνημένος, έχοντας πιει μια γουλιά καφέ, ζεσταίνει το γάλα για το μωρό του. Σε λίγο θα ξυπνήσει το πρώτο του παιδί, για να αρχίσει να ετοιμάζεται για το σχολείο, πάει πρώτη δημοτικού. Θα το ντύσει, θα το ετοιμάσει και όλα πρέπει να γίνουν με ακρίβεια ελβετικού ρολογιού, γιατί στις 07:30 ακριβώς θα περάσει το σχολικό. Μέχρι τότε, θα πρέπει να έχουν ντυθεί κι αυτός και το παιδί του, να έχουν φάει πρωινό, και όλα αυτά ταΐζοντας και προσέχοντας το μωρό που βγάζει το πρώτο κλάμα της ημέρας.
07.27, ο άνδρας κατεβάζει το παιδί μέχρι τον παρακάτω δρόμο όπου περνάει το σχολικό, ενώ πριν φύγει ξυπνάει τη μαμά, η οποία δούλευε βάρδια βράδυ και με ελάχιστες ώρες ύπνο, γιατί είναι αυτή που θα πρέπει να κρατήσει το μωρό για τις επόμενες ώρες.
Ο νεαρός γονιός δεν επιστρέφει στο σπίτι – πηγαίνει στο πάρκινγκ, ανάβει τη μηχανή και φεύγει βιαστικά για να προλάβει την πρωινή κίνηση και να φτάσει στη εγκαίρως στη δουλειά του.
Η ώρα έφτασε 6 το απόγευμα. Ο πατέρας, έχοντας κοιμηθεί πολύ λιγότερες ώρες από αυτές που αναλογούν σε έναν πολυάσχολο άνθρωπο της ηλικίας του, πάλι δεν πρέπει να αργήσει ούτε λεπτό -αν και δεν έχει τελειώσει όλη τη δουλειά του- γιατί πρέπει να πάει το παιδί στα αγγλικά ή το ποδόσφαιρο, αναλόγως τη μέρα. Η μαμά, πρέπει να φύγει για τη δουλειά της, και το μωρό είναι σπίτι, μέσα στην «ενέργεια» κι ανυπομονεί να δει και να παίξει με τον μπαμπά του.
Ο μπαμπάς δεν χαλάει τέτοιο χατήρι και παίζει μαζί του για αρκετή ώρα, ενώ ο πατέρας του συμμαθητή του γιου του ευτυχώς γυρνάει σπίτι τον μεγαλύτερο γιο του. Έχει και αυτός απαιτήσεις… Στο προηγούμενο τεστ στα μαθηματικά δεν τα πήγε τόσο καλά – ο μπαμπάς του πρέπει να το διαβάσει και να το βοηθήσει να καταλάβει καλά τις ασκήσεις.
Πιάνει βράδυ, η μαμά είναι στη δουλειά, ο πατέρας κάνει μπάνιο και κοιμίζει το μωρό, ενώ αμέσως μετά ελέγχει την ορθογραφία του μεγάλου. Και συζητάει μαζί του – στο ποδόσφαιρο δέχτηκε δύο εύκολα γκολ ως τερματοφύλακας, η δασκάλα του έκανε παρατήρηση επειδή δεν ήταν τόσο ήσυχος, τσακώθηκε με τον φίλο του τον Γιαννάκη για ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι, ενώ νομίζει ότι του αρέσει η Αννούλα από το Α2.
Ο εξαντλημένος αλλά πάντα ενεργός και εύκαιρος για τα παιδιά του μπαμπάς, τα συζητάει όλα αυτά, συμβουλεύει και αφουγκράζεται τις πρώτες σκέψεις και ανάγκες του γιου του. Του κάνει μια ζεστή αγκαλιά και τον βάζει κι αυτόν για ύπνο. Μετά ανοίγει την κάμερα στο δωμάτιο του μωρού για να το βλέπει μήπως ξυπνήσει και χρειαστεί κάτι, και επιτέλους πέφτει να ξαπλώσει κι αυτός. Η ώρα είναι περασμένες 23:00.
Την επόμενη μέρα, πάλι τα ίδια, μέχρι το Σάββατο, που στις ασχολίες του μεγάλου προστίθεται το κολυμβητήριο το πρωί κι ένα παιδικό πάρτι το απόγευμα – σε αυτό θα πάνε μαζί με τη μαμά, θα πάρουν αναγκαστικά μαζί και το μωρό.
Κι όλα αυτά, ενώ το κινητό του χτυπά συχνά και εκτός γραφείου -έχει θέση ευθύνης και διαρκώς πρέπει να διευθετεί πολλά πράγματα. Η μαμά κάνει κι αυτή ό,τι καλύτερο μπορεί – η νυχτερινή βάρδια όμως έχει αρχίσει και την κάνει να κουράζεται πολύ. Κι όταν δεν δουλεύει, σπάνια ξεκουράζεται ή έχει χρόνο για τον εαυτό της, παρά βρίσκεται συνέχεια μαζί με τα παιδιά.
Η παραπάνω φανταστική περιγραφή, σίγουρα φαίνεται πολύ οικεία στους περισσότερους σημερινούς γονείς. Ωστόσο, για αυτούς τους ίδιους γονείς, όταν ήταν παιδιά, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Και μεγάλωσαν πολύ διαφορετικά.
Κι αυτό που έχει αλλάξει ραγδαία, κατά την τελευταία γενιά, στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως, είναι, εκτός από τις νέες εργασιακές υποχρεώσεις της μητέρας, και ο ρόλος του πατέρα. Κι αυτό συνέβη απότομα, μάλλον αναγκαστικά, κι ενώ ως κοινωνία, αν και ήμασταν πιο προσαρμοστικοί σε άλλες αλλαγές, σε αυτήν ήμασταν απροετοίμαστοι. Πρόκειται για μια ραγδαία μεταβολή, με τα θετικά και τα αρνητικά της. Που αν δεν γίνει η κατάλληλη κοινωνική αλλά και προσωπική διαχείριση, τα αρνητικά θα είναι περισσότερα. Όχι μόνο για τον πατέρα, αλλά, και κυρίως, για τα παιδιά του.
Πώς έχει αλλάξει η πατρική φιγούρα
«Η πατρική φιγούρα για δεκαετίες είχε ταυτιστεί σχεδόν αποκλειστικά με τον ρόλο τού προστάτη και οικονομικού παρόχου. Οι πατέρες των προηγούμενων γενεών συχνά κρατούσαν αποστάσεις από την ανατροφή των παιδιών, με τα συναισθηματικά και ανατροφικά καθήκοντα να βαραίνουν σχεδόν αποκλειστικά τη μητέρα. Ωστόσο, ο 21ος αιώνας επιτάσσει έναν ριζικά διαφορετικό ρόλο για τον πατέρα – πιο ενεργό, πιο ευάλωτο και ταυτόχρονα πιο ουσιαστικό», περιγράφει, και μάλλον κανείς δεν θα διαφωνήσει μαζί της, η Ιωάννα Σκλιάμη, Ψυχολόγος (BSc), Εγκληματολόγος (MSc), Μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εγκληματολογίας & της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας.
Κι αυτό διότι, «η εικόνα του πατέρα ως «αυστηρού προστάτη» ή απλού «κουβαλητή» ανήκει σε μια άλλη εποχή. Στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας, με τις μεταβαλλόμενες ταυτότητες και την άνοδο της ισότητας, το πατρικό πρότυπο έχει εξελιχθεί ριζικά».
«Στη σύγχρονη εποχή, η γονεϊκή συμμετοχή γίνεται συμμετρική, με τους πατέρες να αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στην καθημερινότητα: από τη φροντίδα της βρεφικής ηλικίας μέχρι τη συναισθηματική υποστήριξη στην εφηβεία. Αυτή η αλλαγή, όμως, δεν συμβαίνει σε κενό – συνοδεύεται από σημαντικές ενδοπροσωπικές και κοινωνικές προκλήσεις», προσθέτει.
Μαζί της συμφωνούν και οι «Ενεργοί Μπαμπάδες», της γνωστής αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας για τα δικαιώματα των παιδιών αλλά και των πατεράδων. «Ο ρόλος του πατέρα στην οικογένεια έχει εξελιχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Ενώ παραδοσιακά ο πατέρας θεωρούνταν κυρίως ο οικονομικός υποστηρικτής της οικογένειας, σήμερα, με τις αλλαγές στις κοινωνικές και οικονομικές δομές, οι πατέρες καλούνται να ισορροπήσουν τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις με την ενεργή συμμετοχή στην ανατροφή των παιδιών τους. Η σύγχρονη κοινωνία απαιτεί από τους πατέρες να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην ανατροφή των παιδιών, όχι μόνο με την οικονομική τους υποστήριξη, αλλά και συναισθηματικά και πρακτικά στην καθημερινή φροντίδα τους», αναφέρει εκπρόσωπός τους στο Newsbomb.
Κι ακριβώς αυτή η αλλαγή του ρόλου, κάνει τον πατέρα ακόμα πιο πολύτιμο για τα παιδιά -με διαφορετικό τρόπο από ότι πριν, δηλαδή, αν θέλουμε να αποφύγουμε να συγκρίνουμε τις καταστάσεις. Αλλά παράλληλα, για τον ίδιο, έχουν επιβληθεί -κι όχι με την αρνητική έννοια του όρου- μια σειρά από υποχρεώσεις που σίγουρα ο παππούς του παιδιού του, δεν θα μπορούσε να έχει φανταστεί. Υποχρεώσεις, και σημαντικές προκλήσεις, στις οποίες οφείλει να ανταποκριθεί.
Οι προκλήσεις της «νέας πατρότητας»
«Ο ρόλος του πατέρα είναι εξίσου σημαντικός με εκείνον της μητέρας. Δεν πρόκειται για έναν βοηθητικό ή συμπληρωματικό ρόλο, αλλά για μία θεμελιώδη παρουσία στη ζωή του παιδιού. Η ισότιμη συμμετοχή του πατέρα στην ανατροφή των παιδιών ενισχύει τη σταθερότητα και την υγιή ανάπτυξη της οικογένειας.
Ο σύγχρονος πατέρας αντιμετωπίζει μια σειρά από προκλήσεις που δεν υπήρχαν πριν από μία-δύο γενιές. Αν και η αλλαγή του κοινωνικού προτύπου έχει ενισχύσει τη συμμετοχή του πατέρα στην ανατροφή, οι κοινωνικές πιέσεις για επαγγελματική επιτυχία παραμένουν ισχυρές. Παρά τις αλλαγές που έχουν γίνει στον τρόπο που οι πατέρες συμμετέχουν στην οικογένεια, η κοινωνία συνεχίζει να τους θεωρεί κυρίως υπεύθυνους για την οικονομική ευημερία, κάτι που συχνά περιορίζει τον χρόνο και την ενέργεια που μπορούν να αφιερώσουν στην οικογένεια.
Η έλλειψη αναγνώρισης του ρόλου του πατέρα ως συναισθηματικού υποστηρικτή και του ενεργού ανατροφέα του παιδιού παραμένει μια σημαντική πρόκληση. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η κοινωνία αναμένει από τη μητέρα να αναλάβει το ρόλο του κύριου φροντιστή, γεγονός που δημιουργεί σύγχυση σχετικά με τον ρόλο του πατέρα και δυσκολεύει τη συμμετοχή του στη ζωή του παιδιού», λένε οι Ενεργοί Μπαμπάδες.
Κι αυτό επιφέρει μεγάλες δυσκολίες. Οι Ενεργοί Μπαμπάδες μας λένε: «Οι σύγχρονοι πατέρες αντιμετωπίζουν πολλές δυσκολίες που σχετίζονται με τις κοινωνικές πιέσεις για επαγγελματική επιτυχία. Το κοινωνικό πρότυπο που απαιτεί από τους πατέρες να είναι οικονομικά επιτυχημένοι και ταυτόχρονα συναισθηματικά παρόντες στη ζωή των παιδιών τους, συχνά δημιουργεί συγκρούσεις και άγχη. Αυτή η διπλή πίεση από τον επαγγελματικό και οικογενειακό τομέα περιορίζει την ικανότητά τους να αφιερώνονται πλήρως στην ανατροφή των παιδιών. Ο ρόλος της μητέρας, ο οποίος παραμένει παραδοσιακά κυρίαρχος στην ανατροφή, πολλές φορές δημιουργεί σύγχυση στον πατέρα. Ο κοινωνικός ρόλος του πατέρα ως συναισθηματικού υποστηρικτή και ενεργού γονέα δεν έχει αναγνωριστεί πλήρως, με αποτέλεσμα οι πατέρες να βρίσκονται σε αβεβαιότητα για το πώς να συμμετέχουν εξίσου στις ευθύνες της οικογένειας».
Η Ιωάννα Σκλιάμη το εξηγεί αυτό επιστημονικά:
«Η απαίτηση να είναι κάποιος ταυτόχρονα παρών, υποστηρικτικός, επιτυχημένος και ψυχικά διαθέσιμος δημιουργεί μια διπλή ή και τριπλή πίεση στον σύγχρονο πατέρα. Οι κοινωνικές προσδοκίες παραμένουν συχνά αντιφατικές: ζητούνται παραδοσιακές αντοχές και μοντέρνα ευαισθησία.
Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες από το Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ και του Στάνφορντ, η πατρική εξουθένωση αποτελεί φαινόμενο σε άνοδο τα τελευταία χρόνια. Το φαινόμενο του burnout αφορά την ψυχική και σωματική εξάντληση λόγω των υπερβολικών απαιτήσεων – ειδικά όταν απουσιάζει κοινωνική υποστήριξη ή η εργασία δεν επιτρέπει ευελιξία.
Η έννοια της “πατρικής ταυτότητας” περιγράφει τη δυσκολία ισορροπίας ανάμεσα στον ρόλο του επαγγελματία και εκείνον του συναισθηματικά διαθέσιμου πατέρα. Αυτή η σύγκρουση συχνά συνοδεύεται από ενοχές – είτε επειδή δεν δίνει αρκετό χρόνο στην οικογένεια, είτε επειδή νιώθει ανεπαρκής ως «προστάτης».
Κι η εσωτερίκευση παλαιών ανδρικών προτύπων δυσχεραίνει την αυθεντική πατρική έκφραση. Πολλοί πατέρες δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να εκφράσουν αδυναμία ή ευαισθησία, λόγω της μακρόχρονης σύνδεσης της πατρικής φιγούρας με τη σιωπή, την αυστηρότητα ή τον ηρωισμό. Αυτό δημιουργεί εσωτερικές αντιστάσεις, που επιδρούν αρνητικά και στη σχέση με τα παιδιά.
Ταυτόχρονα, η ενίσχυση του ρόλου της μητέρας στον επαγγελματικό τομέα και η αναδιανομή των οικογενειακών ρόλων, φέρνει και μια σχετική αναδιαπραγμάτευση εξουσίας και ευθύνης μέσα στην οικογένεια. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει συγκρούσεις ή ασάφειες, όταν απουσιάζει ο κοινός γονεϊκός σχεδιασμός».
«Περάσαμε στο άλλο άκρο, στην αποδυνάμωση του πατρικού ρόλου»
Η Ευγενία Σαρηγιαννίδη, Ψυχολόγος, MSc, Επιστημονική Διευθύντρια Δικτύου Psy – Counsellors, μιλώντας στο Newsbomb, παραθέτει τη δική της ανησυχητική θεώρηση σχετικά με το πως η νέα εποχή που διανύουμε, με κάποια πρότυπα και τάσεις να είναι σαθρές και σίγουρα αντι-οικογενειακές και αντι-παιδαγωδικές, ουσιαστικά αποδυναμώνουν τον υγιώς εννοούμενο ρόλο του πατέρα, γεγονός που επιφέρει καταστροφικές συνέπειες για την ίδια την ψυχοσύνθεση των παιδιών. Πράγμα που με τη σειρά του, κάποιος θα έλεγε ότι μπορεί να ερμηνεύει και μια από τις βαθύτερες αιτίες των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, μεταξύ αυτών και της παιδικής παραβατικότητας, που χαρακτηρίζουν την εποχή μας.
Όπως αναφέρει μιλώντας στο Newsbomb:
«Το ερώτημα «Τι είναι πατέρας;», με όλες τις νοηματοδοτήσεις που έφερε η εν λόγω ιδιότητα, τίθεται σε νέα πολιτισμική, ίσως και ανθρωπολογική βάση, όπως είχαμε διαπιστώσει από την κλινική μας εμπειρία ήδη εδώ και δύο σχεδόν δεκαετίες, για τα ελληνικά δεδομένα τουλάχιστον. Πρόκειται για μια αλλαγή του μοντέλου γονεϊκότητας, άρα και του παραδοσιακού πατρικού ρόλου, ο οποίος αποδυναμώνεται συστηματικά. Μαζί λοιπόν με την αλλαγή των τρόπων διαπαιδαγώγησης, αφού περάσαμε σταδιακά από ένα πιο αυστηρό, σε κάποιες περιπτώσεις αυταρχικό έως και τυραννικό τρόπο επιβολής της ηθικής τάξης, των κανονιστικών πλαισίων και διαπαιδαγώγησης τύπου «padre padrone» (για να θυμηθούμε την εμβληματική ομώνυμη ταινία), στο άλλο άκρο, σε ένα επιτρεπτικό, ψευτοφιλελεύθερο τρόπο διαπαιδαγώγησης του τύπου «απαγορεύονται οι απαγορεύσεις» (για να θυμηθούμε το γνωστό σύνθημα του Μάη του ’68). Αυτή η μετάβαση από το ένα άκρο στο άλλο, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί έτσι απλοϊκά ένας εκσυγχρονισμός του μοντέλου της γονεϊκότητας, παρότι στην αρχή ενδεχομένως διακρινόταν όντως από τέτοιες προοδευτικές, αγαθές προθέσεις.
Στην πραγματικότητα σε αυτό που φτάνουμε σήμερα είναι σε ένα γενικότερο τοπίο κοινωνικού ξεχαρβαλώματος και γενικευμένης επιτρεπτικότητας, όπου οι σχέσεις στο εσωτερικό της οικογένειας έχουν χαλαρώσει τόσο, ώστε να μοιάζουν με τις σχέσεις στην υπόλοιπη κοινωνία. Σε αυτή τη συνθήκη, ο ρόλος του πατέρα ως πιθανού εκφραστή του «Όχι» ή ως τοποτηρητή του «Νόμου» (με ψυχαναλυτικούς όρους), χάνει την ισχύ και τη δυναμική του. Στις παραδοσιακές λειτουργίες του πατρικού ρόλου που σταδιακά εξασθενούν, ήταν βέβαια και η εισαγωγή ενός κανονιστικού πλαισίου, η αφομοίωση του οποίου επέτρεπε στο παιδί να συμβιώνει ομαλά με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας.
Με άλλα λόγια, ο πατρικός ρόλος, ως συμβολική ιδιότητα και ως φαντασιακή, εσωτερικευμένη εικόνα - ακόμα και ανεξάρτητα από τη φυσική παρουσία του προσώπου του πατέρα για λόγους δουλειάς (π.χ. ναυτικός) ή εξαιτίας θανάτου - ήταν κραταιός και επηρέαζε το παιδί το οποίο έφερε ένα όνομα που ήταν επιφορτισμένο με αξίες, με «αρχές», με τρόπους δράσης και σκέψης. Παραφράζοντας, θα λέγαμε ότι το παιδί παραδοσιακά κληρονομεί, μαζί με το όνομα του πατέρα και από τους δυο γονείς (άρα προφανώς και από την μητέρα του), μια ταυτότητα εθνική, πολιτισμική, ιστορική, φύλου. Επομένως, η απόσυρση του πατέρα, η εξασθένιση του ρόλου του δεν έχει στερήσει από τα παιδιά μόνο ένα πρότυπο ρόλου τους έχει στερήσει επίσης το σχηματισμό μιας συγκροτημένης ταυτότητας κοινωνικού προσώπου, «νοματαίου», ή, πιο ψυχαναλυτικά, ενός δομημένου Υπερεγώ.
Πόσο ρετρό, βγαλμένη από ελληνική ταινία δεν ακούγεται στα αυτιά των συγχρόνων η φράση «κανόνισε την πορεία σου, γιατί αλλιώς θα το πω στον πατέρα σου», που λέγανε οι μητέρες, όταν τα δικά τους «επιχειρήματα» έμοιαζαν να στερεύουν. Τι ακριβώς επικαλούνταν αυτές οι μητέρες; Τον φόβο που δημιουργούσε η φιγούρα ενός πατέρα - σατράπη; Ή μήπως πριν και πάνω από όλα τον σεβασμό στο πρόσωπο του πατέρα, άρα και στις αξίες που εκείνος πρέσβευε; Αξίες που συνδέονταν με τον παραδοσιακό, αντρικό μοντέλο συμπεριφοράς που αναγνώριζε ως αξία την εργασία και τον μόχθο της, ως τιμή τα «ροζιασμένα χέρια», που «δεν σήκωνε μύγα στο σπαθί του», που είχε «καθαρό κούτελο για να μπορεί να κυκλοφορεί με ψηλά το κεφάλι», που «έδινε αν χρειαζόταν τη ζωή του για την ελευθερία, πολεμώντας υπέρ βωμών και εστιών» που «τιμούσε τα παντελόνια που φορούσε» κλπ. Ο ίδιος πάνω κάτω αντρικός τύπος που όταν γινόταν πατέρας «εργαζόταν νυχθημερόν για την οικογένεια», «σκοτωνόταν στη δουλειά», «θαλασσοπνιγόταν» για να «θρέψει τα παιδιά του». Και τα παιδιά πέραν από το να τον αγαπούν, όφειλαν να τον «τιμούν και να τον σέβονται».
Η σημασία του υγιούς πατρικού προτύπου
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο διαφορετικός αυτός ρόλος του πατέρα, δεν αλλάζει και τη μεγάλη σημασία που έχει, για τα ίδια τα παιδιά, και η αξία του υγιούς πατρικού προτύπου.
Η Ιωάννα Σκλιάμη εξηγεί:
«Σύμφωνα με την αναπτυξιακή ψυχολογία, η συναισθηματική διαθεσιμότητα και η ποιοτική εμπλοκή του πατέρα στην ανατροφή έχει θεμελιώδη σημασία για τη συναισθηματική ασφάλεια του παιδιού. Πλέον, ο πατέρας ορίζεται όχι από το πόσο «παρέχει», αλλά από το πόσο συνδέεται, επικοινωνεί, οριοθετεί και ενδυναμώνει. Η έννοια του "πατρικού δεσμού" — αν και για δεκαετίες υποτιμημένη έναντι του μητρικού — έχει αναδειχθεί ως κρίσιμος παράγοντας για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, της αυτορρύθμισης και της κοινωνικής ευθύνης στο παιδί.
Ένας πατέρας συναισθηματικά παρών, σταθερός και ασφαλής, προσφέρει στο παιδί ένα εσωτερικό σχήμα που ενισχύει την αυτοεκτίμηση, την ικανότητα δόμησης σχέσεων, και τη δεξιότητα ρύθμισης του άγχους.
Σύμφωνα με τον Michael Lamb – έναν από τους κορυφαίους ερευνητές στον τομέα της αναπτυξιακής ψυχολογίας και της πατρικής εμπλοκής – η ενεργή συμμετοχή του πατέρα στη ζωή του παιδιού συνδέεται με καλύτερη σχολική επίδοση, αυξημένη κοινωνική επάρκεια και μειωμένα επίπεδα άγχους και καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Ειδικά στα αγόρια, ο πατέρας συχνά λειτουργεί ως βασικό πρότυπο ταύτισης, συμβάλλοντας στην οριοθέτηση και στη ρύθμιση της επιθετικής συμπεριφοράς.
Από εγκληματολογική σκοπιά, η πατρική απουσία ή ασυνέπεια έχει συσχετιστεί με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης παραβατικής ή ακόμη και βίαιης συμπεριφοράς στους εφήβους. Το φαινόμενο αυτό έχει αναλυθεί στο έργο του Travis Hirschi (θεωρία κοινωνικού δεσμού), σύμφωνα με το οποίο η έλλειψη ισχυρών συναισθηματικών δεσμών με γονεϊκές φιγούρες μειώνει τη δέσμευση του εφήβου σε κοινωνικούς κανόνες.
Σύμφωνα με τον James Q. Wilson (1985), η θεωρία της «χαμηλής γονεϊκής επιτήρησης» αναδεικνύει την πατρική εμπλοκή ως προληπτικό μηχανισμό κατά της παραβατικότητας, καθώς ενισχύει τη δομή, την πειθαρχία και την αίσθηση συνέπειας στη ζωή του παιδιού.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως όταν μιλάμε για "πατρική απουσία", δεν αναφερόμαστε μόνο σε φυσική απουσία, αλλά και σε συναισθηματική απουσία, δηλαδή σε πατέρες που είναι φυσικά παρόντες αλλά ψυχικά μη διαθέσιμοι ή αδιάφοροι. Αυτή η μορφή απουσίας είναι εξίσου επιβαρυντική για την ανάπτυξη».
Η ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του ανδρικού ρόλου
Είναι σαφές, ότι για να είναι λειτουργικό και αποδοτικό για όλους αυτό το νέο μοντέλο της αρσενικής γονεϊκότητας, κάτι θα πρέπει να αλλάξει.
Η Ιωάννα Σκλιάμη κάνει λόγο για ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ανδρικού ρόλου, που θα έχει στο επίκεντρο την αποδοχή της ευαλωτότητας, μέσω της επανεκπαίδευσης της κοινωνίας, αν θέλει αυτή να επενδύσει σε «υγιή παιδιά, ισορροπημένες οικογένειες και λειτουργικούς πολίτες».
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει:
«Η πατρότητα του 21ου αιώνα δεν είναι απλώς μια λειτουργία, αλλά μια δυναμική ταυτότητα που απαιτεί επαναπροσδιορισμό και κοινωνική αποδοχή της ανδρικής ευαλωτότητας.
Στις σύγχρονες κοινωνίες, η φροντίδα, η συναισθηματική διαθεσιμότητα και η ενεργή συμμετοχή στην ανατροφή των παιδιών δεν θεωρούνται ασύμβατες με την ανδρική ταυτότητα. Αντίθετα, συνιστούν έκφραση ωριμότητας, δύναμης και υπευθυνότητας. Η πίεση, όμως, να παραμένει ψυχρός, αυτάρκης και συναισθηματικά αποκομμένος ενισχύει την αλεξιθυμία, την καταστολή συναισθημάτων και ενίοτε την εκδραμάτιση σε μορφή βίας ή συναισθηματικής απόστασης.
Η επανεκπαίδευση της κοινωνίας ώστε να δέχεται τον στοργικό, ευάλωτο, υποστηρικτικό πατέρα ως πρότυπο ανδρισμού είναι ζωτικής σημασίας. Όχι μόνο για την ευημερία των παιδιών του, αλλά και για την ψυχική ανθεκτικότητα και συναισθηματική ισορροπία του ίδιου.
Επομένως, ο σύγχρονος πατέρας καλείται να αποδεσμευτεί από τα στερεότυπα του παρελθόντος και να χτίσει μια ταυτότητα βασισμένη στη συναισθηματική εγγύτητα, τη φροντίδα και τη διαθεσιμότητα. Ο πατέρας του σήμερα δεν είναι απλώς "παρών". Είναι συν-παρών: συνοδοιπόρος στη ζωή του παιδιού του, πρότυπο ενσυναίσθησης και ανθεκτικότητας.
Η κοινωνία, αν θέλει να επενδύσει σε υγιή παιδιά, ισορροπημένες οικογένειες και λειτουργικούς πολίτες, οφείλει όχι μόνο να τον αποδεχθεί, αλλά να τον στηρίξει ενεργά – μέσα από πολιτικές, λόγο και πρότυπα που αναγνωρίζουν την αξία και την πολυπλοκότητα του νέου πατρικού ρόλου».
Η Ευγενία Σαρηγιαννίδη από την πλευρά της, ως «επανεκπαίδευση» της κοινωνίας, εννοεί την επαναφορά των επιτυχημένων μοντέλων της πολιτισμικής μας ιστορίας, που τείνουν να εξαφανιστούν.
«Νομίζω έχει σημασία να θυμηθούμε τι ήταν ο πατέρας στο φαντασιακό του λαού μας, επικαλούμενοι φράσεις από την πρόσφατη, αλλά ξεχασμένη πολιτισμική μας ιστορίας. Ενός λαού που θα έπρεπε να αστειεύεται με τις διακηρύξεις του νεοφεμινισμού που επιτίθενται συστηματικά στον ρόλο του άντρα καθώς και σε εκείνον του πατέρα, αποδομώντας τους μέσα από τα ιδεολογικά εργαλεία της κουλτούρας woke και της αδελφούλας της, της cancel. Μάλιστα, ειδικά για τους Έλληνες, η άκριτη υιοθέτηση και αναπαραγωγή τέτοιων νεοφεμινιστικών παραληρημάτων καθίσταται ακόμα πιο τραγελαφική, αφού από την αρχαιοελληνική πολιτισμική μας μήτρα έχει αναδυθεί και η μητριαρχία και το ανθρωπολογικό γύρισμά της σε συγκαλυμμένη πατριαρχία, όπως θα έπρεπε να γνωρίζουμε ήδη από τις αρχαίες τραγωδίες.
Νομίζω είναι προφανές και δεν θα χρειαζόταν να διευκρινίσω πως δεν πρόκειται για καμία νοσταλγία του παρελθόντος ή εξιδανίκευσή του, αλλά για μια συγκριτική προσέγγιση η οποία αναδεικνύει τις συνέπειες στην κοινωνία και στο μικρότερο κύτταρό της, την οικογένεια, της εισόδου στην μετανεωτερική εποχή και στις ανθρωπολογικές αλλαγές που αυτή συνεπάγεται: πως δηλαδή περνάμε σταδιακά από οργανωμένες κοινωνίες, με τα ήθη και τα έθιμά τους, τις παραδόσεις τους, την ιστορία τους, τις παθογένειες τους και βεβαίως τα σκοτεινά σημεία τους, σε μια φάση απόλυτης διάλυσης, αποδιοργάνωσης και αποδόμησης όχι μόνο των συλλογικών υποκειμένων, αλλά και της ιδιοπροσωπείας των ατόμων.
Τέλος, να μην ξεχνάμε πως σε πολλές μεσογειακές κοινωνίες, το ιδεώδες του άντρα και του πατέρα, δεν είναι τόσο μια πατριαρχική πολιτισμική κατασκευή, όσο μια αρετή που αναδεικνύεται κατά προτεραιότητα από τις ίδιες τις γυναίκες. Είναι αυτές που δίνουν στα αγόρια μέχρι να γίνουν άντρες τα πιο σκληρά μαθήματα προσδοκούμενων από εκείνες ανδρικών, ενδεχομένως και ιπποτικών συμπεριφορών. Ισχύει αυτό και σήμερα; Ποιο το περιεχόμενο των «μαθημάτων» των παιδιών από τις σημερινές μητέρες; Μια σοβαρή απάντηση σε αυτό το ερώτημα, θα ήταν μια άλλη, μεγάλη συζήτηση», καταλήγει με νόημα…
Η περίπτωση της γονικής αποξένωσης
Οι Ενεργοί Μπαμπάδες τέλος αναδεικνύουν και το ολοένα και πιο αυξανόμενο δυστυχώς φαινόμενο, αυτό της γονικής αποξένωσης, που στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, αφορούν στους πατέρες.
«Σε περιπτώσεις όπου ο γονέας, συνήθως ο πατέρας, αποξενώνεται από το παιδί λόγω κοινωνικών ή ψυχολογικών παραμέτρων, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές για την ανάπτυξή του. Η γονική αποξένωση, που συχνά προκύπτει από χειριστικές συμπεριφορές του άλλου γονέα ή από την παραμέληση του ρόλου του πατέρα, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ψυχικές και συναισθηματικές συνέπειες για το παιδί.
Η αποξένωση επηρεάζει επίσης τον ίδιο τον πατέρα, ο οποίος μπορεί να αισθάνεται απογοητευμένος, αδύναμος και απομονωμένος από το παιδί του. Η διαδικασία αποκατάστασης της σχέσης μεταξύ πατέρα και παιδιού απαιτεί τη συναισθηματική υποστήριξη του παιδιού και την ενεργή συμμετοχή του πατέρα, καθώς και τη βοήθεια των κοινωνικών φορέων για την αποκατάσταση της ισχυρής συναισθηματικής σύνδεσης».
«Παράγοντας του δημογραφικού προβλήματος η καθυστέρηση στην αποδοχή και εφαρμογή του νέου ρόλου»
Ο Ακαδημαϊκός κ. Bύρων Κοτζαμάνης, Διευθυντής στο Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών, μιλώντας στο Newsbomb θέτει μια άλλη διάσταση.
Αναφέρει ότι σε όλες της ανεπτυγμένες χώρες η αστική οικογένεια έχει μετεξελιχθεί και προοδευτικά το "εγώ" υπερισχύει του ‘εμείς’, οι ατομικές επιδιώξεις υπερισχύουν και η οικογένεια τείνει να αποτελέσει έναν μόνον από τους φορείς της ατομικής ολοκλήρωσης των μελών της. Αναδεικνύονται έτσι νέοι κανόνες και ρόλοι που διέπουν και ρυθμίζουν την οικογενειακή ζωή, όπως η άρνηση εξωτερικών ρυθμιστών και η αναγνώριση της αυτονομίας και της ισότιμης θέσης της γυναίκας.
Σε μια σειρά από χώρες οι αλλαγές αυτές συνοδευτήκαν, εκτός των άλλων, και από την σημαντική άμβλυνση των έμφυλων διακρίσεων στο ιδιωτικό βίο, και, ανάμεσα στα άλλα, και από την όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή του πάτερα στα «κοινά» (και επομένως στο μεγάλων των παιδιών).
Στη χώρα μας όμως όπως και στις περισσότερες χώρες του ευρωπαϊκού νότου, σε αντίθεση με αυτές του ευρωπαϊκού βορρά, η μετάβαση στο νέο αυτό τύπο οικογένειας γίνεται με σχετική υστέρηση ενώ συνυπάρχουν ακόμη και στοιχεία του πρότερου μοντέλου. Ειδικότερα, οι έμφυλες διακρίσεις και στον ιδιωτικό βίο, είναι ακόμη σχετικά έντονες, με τον πάτερα να έχει περιορισμένη σχετικά συμμετοχή στα «κοινά» και την μητέρα, ακόμη και αν εργάζεται, να είναι ακόμη «υπεύθυνη της εστίας».
Η περιορισμένη σχετικά αυτή ισότητα στο εσωτερικό της οικογένειας, σε συνδυασμό με τις υφιστάμενες έμφυλες δακρύσεις στον δημόσιο βίο (γεγονός που αποτυπώνεται και στους δείκτες που υπολογίζονται από διεθνείς φορείς με την Ελλάδα να βρίσκεται σε δυσμενέστατη θέση) είναι μια εκ των παραμέτρων που επηρεάζουν και το τελικό μέγεθος της οικογένειας, δηλαδή των αριθμό των παιδιών της.
Γενικεύοντας δε, μπορούμε να ισχυρισθούμε, αναφέρει o κ. Κοτζαμάνης, ότι με βάση την θεωρία της ισότητας των δυο φύλων, τα επίπεδα γονιμότητας στις ανεπτυγμένες χώρες προσδιορίζονται, εκτός των άλλων, και από τις διαφορές ανάμεσα στους «βαθμούς» ισότητας: όταν οι γυναίκες έχουν αυξημένες σχετικά ευκαιρίες σε σχέση με τους άνδρες σε πεδία εκτός της οικογένειας, αλλά οι δυνατότητές τους περιορίζονται εξαιτίας ενός άνισου επιμερισμού των ευθυνών και των υποχρεώσεων εντός αυτής, τείνουν να περιορίσουν ακόμη περισσότερο των αριθμό των παιδιών που αποκτούν.
Επιπλέον, σε μια σειρά χώρες όπως η Ελλάδα, η γυναίκα -μητέρα φέρει και δυσανάλογο «βάρος» σε σχέση με το άνδρα- πάτερα όσον αφορά την φροντίδα των ανιόντων οι οποίοι έχοντας αυξήσει το προσδόκιμο ζωής τους έχουν αυξημένες πιθανότητες να χρειάσθουν βοήθεια για μεγαλύτερα σε σχέση με το παρελθόν διαστήματα. Αυτό αποτελεί ακόμη ένα ανασχετικό παράγοντα, που σε ενδοιασμό με τους προαναφερθέντες, επηρεάζει και τις αποφάσεις για την διεύρυνση της οικογένειας.
Ο κ. Κοτζαμάνης επιμένει δε ιδιαίτερα στο ρόλο του εκπαιδευτικού συστήματος που θεωρεί ότι είναι εξαιρετικά σημαντικός και για την άμβλυνση των έμφυλων διακρίσεων στον ιδιωτικό βίο. Αναφέρει ειδικότερα ότι από την προσχολική κιόλας εκπαίδευση θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση με στόχο την προετοιμασία των νεότερων γενεών για πιο ισορροπημένες σχέσεις, με καλύτερο επιμερισμό των ευθυνών και του χρόνου και στο εσωτερικό της οικογένειας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου