Η Γνωστή-Άγνωστη αντίσταση στη χούντα
Τριάντα χρόνια μετά το πραξικόπημα του '67, ακόμα και μια απλή καταγραφή της Αντίστασης στη χούντα δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Ανάμεσα στον ομιχλώδη μύθο που καλλιεργήθηκε από τα ΜΜΕ και τις επίσημες κομματικές ιστορίες της μεταπολίτευσης από την μια και τις συνεχιζόμενες μέχρι τις μέρες μας αναφορές στο "τρομοκρατικό παρελθόν" παλιών αντιστασιακών από τους επιγόνους του Μάλλιου και τους σύγχρονους τρομολάγνους σεναριογράφους των δεξιών -συνήθως- ΜΜΕ, η ιστορία των οργανώσεων, των ομάδων και των μεμονωμένων ατόμων που επέλεξαν την ενεργητική αντίσταση στο καθεστώς της Ελλάδος των Ελλήνων Χριστιανών παραμένει ακόμα άγραφη. Πράγμα καθόλου περίεργο, βέβαια, τη στιγμή που ουδείς ιστορικός έχει μπει μέχρι στιγμής στον κόπο ν' ασχοληθεί σοβαρά με οποιαδήποτε πτυχή της χουντικής επταετίας - πόσο μάλλον με την (αντικειμενικά) λιγότερο διαφανή υπόθεση της περιόδου...
Ευνόητες λοιπόν οι δυσκολίες που παρουσίασε η σύνταξη τούτου του συνοπτικού χρονολόγιου - αναπόφευκτα ελλιπούς, παρόλο που καταβάλαμε κάθε προσπάθεια για να είναι όσο γίνεται ακριβέστερο και λιγότερο επιλεκτικό. Αναγκαίες επίσης οι βιβλιογραφικές διευκρινίσεις και η αξιολόγηση των πηγών απ' τις οποίες αντλήσαμε τα στοιχεία μας.
Οι εφημερίδες της εποχής, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια μέχρι την κατάργηση της προληπτικής λογοκρισίας τον Οκτώβριο του 1969, ελάχιστα βοηθούν στη συλλογή συγκεκριμένων στοιχείων: σποραδικές και άκρως επιλεκτικές ειδήσεις που αντικατοπτρίζουν περισσότερο απ' οτιδήποτε άλλο το αλαλούμ της στρατιωτικής νοοτροπίας και τάξης πραγμάτων, καθώς είναι δυσδιάκριτο ν' αντιληφθεί κανείς ακόμα και τα κριτήρια βάσει των οποίων κάποιες ειδήσεις ( για δίκες "αναρχοκομμουνιστών τρομοκρατών" λ.χ. ή για κάποιες δυναμικές ενέργειες της αντίστασης που είχαν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό πολιτών) άλλοτε επιτρέπεται να δημοσιευτούν κι άλλοτε όχι. Χρησιμοποιήσαμε τον καθεστωτικό "Ελεύθερο Κόσμο" του 1967-68, το "Έθνος" του 1967-69 και το "Βήμα" του 1970. Αντίθετα, αρκετά διαφωτιστικές -και, κατά κανόνα, εξαιρετικά συγκεκριμένες- είναι οι πληροφορίες που την ίδια περίοδο περιέχονται στον παράνομο αντιστασιακό τύπο, κυρίως του ΠΑΜ και των θυγατρικών του οργανώσεων ("Νέα Ελλάδα", "Αυγή", "Θούριος", κλπ), παρά τις ευνόητες δυσκολίες που υπήρχαν στη συγκέντρωση, επαλήθευση και δημοσίευση του υλικού. Μια καλή (αν και όχι πλήρης) έκδοση αυτών των εντύπων σε φυσικό μέγεθος έγινε το 1974, με πρόλογο του Στρατή Τσίρκα ("Αρχείο παράνομου αντιστασιακού εντύπου", έκδοση ΚΚΕ Εσωτερικού). Αρκετά λεπτομερείς είναι και οι χρονολογικοί πίνακες που δημοσιεύονται στα τεύχη της παράνομης "Κομμουνιστικής Επιθεώρησης" του ίδιου πολιτικού φορέα, μεταξύ 1972 και 1974.
Οι μεταπολιτευτικές εκδόσεις πολιτικών οργανώσεων και κομμάτων με θέμα την αντίσταση ούτε πολλές είναι ούτε πάντοτε ιδιαίτερα διαφωτιστικές. Ξεχωρίζουμε το "Λεύκωμα του Ρήγα Φεραίου" (Αθήνα 1974), με χρονολόγιο που δεν περιορίζεται στον απολογισμό της δραστηριότητας της συγκεκριμμένης οργάνωσης αλλά αναφέρεται και στις ενέργειες των άλλων σχηματισμών. Λιγότερο χρήσιμη αποδείχθηκε η έκδοση του ΚΚΕ "Εξήντα χρόνια αγώνων και θυσιών. Χρονικό του ΚΚΕ, τ.ΙΙ, 1945-1978" (Αθήνα 1978, έκδοση της ΚΕ), που χαρακτηρίζεται κυρίως από απουσία αναφορών σε συγκεκριμένα πρόσωπα και την καλλιέργεια σύγχυσης ανάμεσα στην ταυτότητα των διάφορων οργανώσεων που πρόκυψαν από τη διάσπαση του εγχώριου κομμουνιστικού κινήματος.
Για μια συνολικότερη -αλλά αρκετά συνοπτική- παρουσίαση των αντιστασιακών οργανώσεων, ο αναγνώστης μπορεί να καταφύγει στο κείμενο του Γιώργου Γιαννόπουλου, μέλους της ΔΑ και στη συνέχεια του ΠΑΚ "Οι αντιστασιακές δυνάμεις μετά το πραξικόπημα", στο συλλογικό έργο "Η Ελλάδα κάτω από στρατιωτικό ζυγό", που πρωτοκυκλοφόρησε το 1972 στην Αγγλία (Αθήνα 1976, εκδόσεις Παπαζήση) καθώς και σε σχετική έρευνα του Γιάννη Φλώρου ( "Αντιστασιακές οργανώσεις στη δικτατορία. Στοιχεία για την εμφάνιση και τη δράση τους") στο περιοδικό "Αντί" (τχ.344, 17/4/87). Βοήθεια όσον αφορά πρόσωπα και ημερομηνίες μας πρόσφερε και το βιβλίο των Κ. Χατζηδάκη & Θ. Μίχου "Οι μεν και οι δε, 1967-1974" (Αθήνα 1975, εκδόσεις Τομή), που υποφέρει ωατόσο από τη συνήθη προχειρότητα των πολιτικών εκδόσεων της εποχής στην εκδοτική επιμέλειά του. Απογοητευτική είναι αντίθετα η μοναδική μονογραφία που κυκλοφορεί για το εργατικό κίνημα της εποχής (Ματίνας Λέτσα "Εργατικοί αγώνες στην περίοδο της δικτατορίας", Αθήνα χχ, εκδόσεις Αφών Τολίδη), καθώς στο μεγαλύτερο μέρος του πρόκειται για κατά λέξη αντιγραφή παλιότερου έργου του Θεόδωρου Θεοδώρου ("Στοιχεία για την εργατική τάξη σήμερα", Αθήνα 1974, εκδοτική ομάδα Εργασία). Για το φοιτητικό κίνημα του 1972-73 υπάρχει πλήθος δημοσιευμάτων, με πιο αξιόλογο (και πρόσφατο) το βιβλίο του Ολύμπιου Δαφέρμου "Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, 1972-73" (Αθήνα 1992, Θεμέλιο). Ως πρώτη καταγραφή, κλασικό είναι το "Φοιτητικό κίνημα και δικτατορία" του δημοσιογράφου τότε των "Νέων" Μηνά Παπάζογλου (Αθήνα 1975, εκδόσεις Επικαιρότητα), ενώ ο Σταύρος Λυγερός ("Φοιτητικό κίνημα και ταξική πάλη στην Ελλάδα" (Αθήνα 1977) ασχολείται περισσότερο με την πάλη γραμμών στο εσωτερικό του κινήματος. Για τα γεγονότα της ίδιας περιόδου αλλά και για μια λίστα των περισσότερων (αλλά όχι όλων) βομβών που εξερράγησαν στην περιοχή της πρωτεύουσας από το 1967 μέχρι το 1974, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν στις πρώτες σελίδες της έκδοσης της Αυτόνομης Πρωτοβουλίας Πολιτών για τη Μεταπολίτευση ("Αυτοί οι αώνες συνεχίζονται", Αθήνα 1983 κι επανέκδοση Θεσ/νίκη 1996).
Αφήσαμε για το τέλος τις προσωπικές αφηγήσεις. Για την ίδρυση και τους πρώτους μήνες του ΠΑΜ μπορεί κανείς να ανατρέξει στις δημοσιευμένες μαρτυρίες των Μίκη Θεοδωράκη ("Το χρέος", τ.Α', Ρώμη 1971, εκδόσεις Τετράδια της Δημοκρατίας) και του Γιώργου Βότση ("Σε μαύρο φόντο", Αθήνα 1983, Εξάντας). Πλήθος πληροφοριών για τη δράση των αντιδικτατορικών οργανώσεων του κεντρώου χώρου περιέχονται στο πρόσφατο βιβλίο του Παναγιώτη Κρητικού ( "Αντίσταση κατά της δικτατορίας, 1967-1974", Αθήνα 1996, εκδ. Καλέντης) και στην αυτοβιογραφία του Βασίλη Φίλια ("Τα αξέχαστα και τα λησμονημένα", Αθήνα 1997, εκδ. Παπαζήσης). Για τις οργανώσεις της άκρας αριστεράς, μοναδική είναι η (υπό τύπο νουβέλας) αφήγηση του Τάσου Δαρβέρη για τη "Λαϊκή Πάλη" της Θεσσαλονίκης ("Μια Ιστορία της νύχτας, 1967-74", Θεσσαλονίκη 1983, εκδόσεις Τρίλοφος).
Στο χρονολόγιο που ακολουθεί, καταγράψαμε όσο γίνεται πιο εμπεριστατωμένα τις συγκεκριμένες μορφές του κινήματος της αντίστασης στο εσωτερικό της χώρας - παράνομες (πανό, μαγνητόφωνα, προκηρύξεις, τρικ, βόμβες) και μαζικές (συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, καταλήψεις)- καθώς και με το ιστορικό της συγκρότησης κι εξάρθρωσης των αντιστασιακών οργανώσεων (συλλήψεις, δίκες, καταδίκες). Δεν ασχολούμαστε με τη δραστηριότητα των αντιστασιακών οργανώσεων στο εξωτερικό, ούτε με αντιπολιτευτικές κινήσεις (δηλώσεις) του "παλιού πολιτικού κόσμου" ή τα προληπτικά περιοριστικά μέτρα (εκτοπίσεις, κλπ). Απεναντίας, περιλαμβάνουμε τις -ούτως ή άλλως- λιγοστές απεργίες και λαϊκές κινητοποιήσεις της περιόδου, ακόμα κι όταν αυτές δεν έχουν άμεσα αντιδικτατορικό χαρακτήρα, λόγω της σημασίας τους στο σπάσιμο των απαγορεύσεων του κράτους έκτακτης ανάγκης. Περιορισμένες τέλος, για λόγους χώρου και μόνο, είναι οι αναφορές μας στην πιο αποτρόπαιη πλευρά αυτής της ιστορίας - τη συστηματική προσφυγή του καθεστώτος στη χρήση ανατριχιαστικών βασανιστηρίων για τη συντριβή της αντίστασης των "αντεθνικών στοιχείων" και την τρομοκράτηση σε μαζική κλίμακα ενός ολόκληρου πληθυσμού.
(Ελευθεροτυπία, 21/4/1997)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου