Υλη, Υλη, Υλη,…..μα καθόλου Μάθηση

 Γράφει ο Αλέξανδρος Πιστοφίδης

Το ότι γνώση δε σημαίνει απαραίτητα και μάθηση, είναι ήδη για την επιστήμη της μάθησης δεδομένο. Η Γνώση μπορεί να μεταδοθεί η μάθηση όμως όχι, γιατί πάνω απ όλα η μάθηση προϋποθέτει εσωτερική ανθρώπινη βούληση και εσωτερική βούληση σημαίνει διεργασία, δηλαδή «ζύμωση». Όπως το στομάχι επιλέγει τις χρήσιμες τροφές που θα απορροφήσει αφοδεύοντας τα περιττώματα έτσι και το μυαλό κάνει τη δική του επιλογή με κριτήριο τη χρησιμότητα των γνώσεων-πληροφοριών που δέχτηκε. Μάθηση δε σημαίνει γέμισμα ενός άδειου δοχείου με γνώσεις, ούτε το πότισμα ενός φυτού για ν αναπτυχθεί φυσιολογικά, μάθηση είναι θετική ενέργεια εκ μέρους του μαθητή, η οποία απαιτεί σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις μία πράξη βούλησης. Μαθαίνω σημαίνει πάνω απ’ όλα αλλάζω και όχι μόνο γνωρίζω!

Δυόμησι χιλιάδες χρόνια μετά το ........

αρχαίο ρητό «ουκ εν τω πολλώ το εύ» και τις γνωστές θέσεις του Πλάτωνος και του Αριστοτέλη, «ότι η μάθηση δεν είναι κάτι που εισάγεται στον ανθρώπινο νου μόνο με διδασκαλία και μίμηση αλλά κάτι που καλλιεργείται, και καλλιεργείται καλύτερα εκεί όπου βρίσκει σταθερό συναισθηματικό έδαφος», στη χώρα μας επικρατεί ακόμη η Μεσαιωνική αντίληψη του «Μαγικού χωνιού της Νυρεμβέργης».  Όταν οι «Σοφοί του Μεσαίωνα» έψαχναν το Μαγικό Χωνί που θα γεμίζει τον ανθρώπινο εγκέφαλο με γνώση, κάποιοι στη Νυρεμβέργη πίστεψαν ότι το ανακάλυψαν αλλά δυστυχώς, αυτό απαιτούσε και μια τρύπα στο κρανίο. Ετσι μέχρι σήμερα πουλάνε στη Νυρεμβέργη ενθύμια με μαγικά χωνιά που γράφουν:

«στην αρχή ήταν ηλίθιος και βλαξ,

Τώρα έξυπνος όπως ο Γκαίτε

Κι αυτό με τη δύναμη του μαγικού χωνιού»

Σήμερα, ακόμη κι ένα μικρό παιδί γνωρίζει, πως ένας  σκληρός δίσκος ή ένα CD έχει μια συγκεκριμένη χωρητικότητα επεξεργασίας και αποθήκευσης πληροφοριών και όταν φτάσει στο οριακό σημείο σου λέει stop. Αν επιθυμείς να συνεχίσεις πρέπει να σβήσεις τις πληροφορίες που δεν θεωρείς απαραίτητες. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες επεξεργασίας και αποθήκευσης. Μπορεί να έχει το πλεονέκτημα της δημιουργικότητας αλλά έχει και το μειονέκτημα της μη προειδοποίησης του «φτάνει πια». Ετσι, όταν εξακολουθείς να τον γεμίζεις με άχρηστες πληροφορίες-γνώσεις, εκείνος στέλνει στον «κάδο απορριμμάτων» πολύ πιο σημαντικότερες πληροφορίες. Στο τέλος, αυτές οι πληροφορίες-γνώσεις που μένουν,  είναι συνήθως τα λεγόμενα σκουπίδια.

Ολοένα και περισσότεροι καθηγητές ανωτάτων σχολών διαμαρτύρονται εδώ και χρόνια για το χαμηλό επίπεδο απαραίτητων γνώσεων γενικής παιδείας. Υπάρχουν τελειόφοιτοι Λυκείων που δεν γνωρίζουν βασικά πράγματα, ούτε καν την μητρική τους γλώσσα και κανείς δεν αναρωτιέται ΓΙΑΤΊ, ή μάλλον πολλοί το γνωρίζουν, αλλά ελάχιστοι κάνουν κάτι για να το αντιμετωπίσουν.

Ο Henning Scheich, διευθυντής του γνωστού Γερμανικού Ινστιτούτου Leibniz, κατόρθωσε πρόσφατα να μετρήσει το «βαθμό ικανοποίησης» (Glueckseffekt) σε ποντίκια τα οποία επιβράβευαν τον εαυτό τους με την παραγωγή ντοπαμίνης μετά από την εύρεση μιας λύσης σε ένα πρόβλημά τους. Kανείς δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι, στις βασικές λειτουργίες τους, οι μηχανισμοί λειτουργίας του ανθρωπίνου εγκεφάλου διαφέρουν από αυτούς του ποντικού. Νέες κλινικές έρευνες στις ΗΠΑ απέδειξαν ότι η παραγωγή Ντοπαμίνης στον ανθρώπινο εγκέφαλο, που δημιουργεί τη λεγόμενη ψυχική ευφορία (ικανοποίηση) είναι η βασική αιτία των διαφόρων εθισμών, εξαρτήσεων από ναρκωτικές ουσίες, αλκοόλ, τζόγο, κ.λ.π. Ο Αμερικανός ερευνητής  John Gottman πιστεύει ότι: « η ανακάλυψη(μάθηση) μιας νέας πόλης, μιας νέας γλώσσας, δημιουργεί μια ψυχική ευφορία ανάλογη με αυτήν που προκαλεί η κοκαίνη».

Ο Valentin Braitenberg, ερευνητής στο πανεπιστήμιο του Tuebingen πιστεύει ότι: «είμαστε πολύ κοντά στην ανακάλυψη πως το κέντρο αυτό του εγκεφάλου, που παράγει την Ντοπαμίνη σαν επιβράβευση στη λύση ενός προβλήματος δημιουργώντας την ψυχική ευφορία, είναι το ίδιο με το κέντρο της σεξουαλικής ηδονής». Οι παραπάνω νέες νευροβιολογικές έρευνες που συνδέουν τη μάθηση με την ικανοποίηση ή ακόμη και με την ηδονή, αντικρούουν όλους αυτούς που πιστεύουν στον καταναγκασμό της μάθησης  με μετρήσεις μαθησιακής επίδοσης, πειθαρχία & σκληρή δουλειά. Οι νέες έρευνες επαναφέρουν στο προσκήνιο όλους αυτούς, από τον Πλάτωνα μέχρι τους κλασικούς της μάθησης, όπως οι Comenius, Pestalozzi, Montessori, κ.α., οι οποίοι συνέδεαν τη μάθηση με το συναίσθημα και την ψυχική ευφορία.

Αντί το σχολείο να παρέχει στα παιδιά εργαλεία αναζήτησης και δημιουργίας γνώσης και μάθησης σε ένα φιλικό περιβάλλον, δημιουργώντας κίνητρα και ανοίγοντας την όρεξη για αναζήτηση περισσότερης μάθησης, τα μπουκώνει στην κυριολεξία με πληθώρα άχρηστων γνώσεων που πρέπει να αποστηθίσουν.

Χθες πήραν οι μαθητές τα βιβλία τους. Ένα σωρό από αναγκαστικές και ως ένα βαθμό άχρηστες γνώσεις. Στο τέλος της χρονιάς θα μείνουν μόνο τα σκουπίδια.

Δεν το γνωρίζουν αυτό οι άνθρωποι που σχεδιάζουν τα προγράμματα σπουδών;

Βεβαίως το γνωρίζουν γι αυτό και οι περισσότεροι στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία. Το γιατί το κάνουν και γιατί τα φροντιστήρια στη χώρα μας έχουν γίνει οι βασικοί φορείς (παρα)παιδείας, ας το ψάξει ο καθένας μόνος του.