Οπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο
οι τρομοκρατικές ειδήσεις και οι εικόνες ανείπωτης βίας που
προβάλλονται καθημερινά από τα ΜΜΕ εγκαθίστανται στο μυαλό μας και
επηρεάζουν παραλυτικά τη σκέψη μας.
Πρόκειται για προσεκτικά επιλεγμένες εικόνες και επιμελώς διογκωμένες
ειδήσεις που απώτερος στόχος τους δεν είναι τόσο να μας ενημερώσουν αλλά, ενισχύοντας τα εγγενή συναισθήματά μας φόβου και ανασφάλειας, να μας παγιδεύσουν σε μια κατάσταση μόνιμης και χωρίς διέξοδο απειλής.
Η αρχή λειτουργίας του βιοψυχολογικού μηχανισμού μετατροπής του φόβου σε πανικόβλητη ανασφάλεια είναι αρκετά απλή: όσο λιγότερα γνωρίζουμε για την απειλή που ελλοχεύει τόσο περισσότερο απειλητική τη θεωρούμε.
Στο σημερινό ζοφερό πλανητικό τοπίο, αυτές οι φοβικές, αγχώδεις και πανικόβλητες αντιδράσεις υπαγορεύονται κυρίως από την προσωπική και κοινωνική ανασφάλεια.
Στο αφιέρωμά μας για τη μεταμόρφωση του ιδιωτικού φόβου σε μαζικό κοινωνικό πανικό προσπαθούμε να συνοψίσουμε μισό και πλέον αιώνα επιστημονικής διερεύνησης αλλά και δόλιας πολιτικής διαχείρισης αυτών των δύο πανανθρώπινων αντιδράσεων σε κάθε απειλή, πραγματική ή φανταστική.
Τα συναισθήματά μας, όπως ο φόβος, η απέχθεια, η χαρά, η λύπη και η
οργή επηρεάζουν περισσότερο απ’ όσο πιστεύουμε την καθημερινή
συμπεριφορά και τις πολιτικές μας επιλογές.
Από όλα τα αρνητικά συναισθήματα, ο φόβος τραβά πρωτίστως και σχεδόν αυτομάτως την προσοχή μας και επενεργεί ταχύτερα και βαθύτερα επηρεάζοντας ακόμη και τις πιο «ψυχρές» επιλογές μας.
Μάλιστα πολυετείς στατιστικές μελέτες και επιτόπιες εκλογικές έρευνες έχουν δείξει ότι ανάμεσα στον φόβο-άγχος, το μίσος-οργή και την ελπίδα-ενθουσιασμό, συνήθως ο φόβος είναι ο αποφασιστικός παράγοντας για την επιλογή τού τι ή ποιον θα ψηφίσουμε, κάτι που γνωρίζουν πολύ καλά τα πολιτικά κόμματα και προσαρμόζουν ανάλογα την εκλογική τους στρατηγική.
Η εντυπωσιακή επιρροή του φόβου στα ανθρώπινα πράγματα εξηγείται επαρκώς εξελικτικά: είναι μια πανάρχαια επιβιωτική στρατηγική που ευνοήθηκε από τη φυσική επιλογή επειδή μας ωθεί να αντιδρούμε άμεσα και ενεργητικά απέναντι σε μια δυνητική απειλή.
Ακόμη κι αν πρόκειται για έναν εντελώς φανταστικό κίνδυνο, είναι πολύ καλύτερη η άμεση αντίδραση απέναντι σε μια κατάσταση ψευδούς συναγερμού, παρά να θέσουμε σε κίνδυνο τη ζωή μας κωλυσιεργώντας στην προσπάθειά μας να αποφασίσουμε αν πρόκειται ή όχι για πραγματικό κίνδυνο.
Οι νευροεπιστήμονες γνωρίζουν από καιρό ότι σε αυτές τις αυτόματες
φοβικές αντιδράσεις εμπλέκεται πάντα η αμυγδαλή, ομάδα πυρήνων που
συναποτελεί μαζί με τον ιππόκαμπο το στεφανιαίο ή μεταιχμιακό σύστημα
του εγκεφάλου.
Γι’ αυτό η αμυγδαλή περιγράφεται συνήθως –και όπως θα δούμε εσφαλμένα– ως το εγκεφαλικό «κέντρο του φόβου», μολονότι συνδέεται στενά και επικοινωνεί με διάφορες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού, που είναι η έδρα των «ανώτερων» και πιο ψύχραιμων νοητικών λειτουργιών.
Πάντως, το γεγονός ότι οι προβολές της αμυγδαλής, δηλαδή τα κανάλια επικοινωνίας με τις ανώτερες φλοιικές δομές, είναι αριθμητικά πολύ περισσότερες απ’ ό,τι το αντίστροφο (δηλαδή οι προβολές από τον νεοφλοιό στην αμυγδαλή), ίσως εξηγεί το γιατί ο φόβος και οι σωματικές αντιδράσεις συναγερμού πυροδοτούνται άμεσα και πολύ πριν οι ανώτερες φλοιικές δομές αποφασίσουν «νηφάλια» για την κρισιμότητα της κατάστασης.
Επίσης, έτσι εξηγείται το γιατί αποδεικνύεται συχνά εξαιρετικά δύσκολο για την έλλογη σκέψη να επιβληθεί ή, έστω, να ελέγξει πλήρως τους παράλογους φόβους και τον πανικό μας.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα και επαρκώς επιβεβαιωμένη πτυχή των έντονων φοβικών εμπειριών μας είναι ότι αυτές καταγράφονται μόνιμα στη μνήμη μας: ακόμη κι όταν ο κίνδυνος έχει παρέλθει οριστικά, η μνημονική εγγραφή του παραμένει, έτοιμη να ανακληθεί όποτε αντιμετωπίζουμε ή νομίζουμε ότι αντιμετωπίζουμε μια παρόμοια απειλή.
Παρ’ όλα αυτά, οι πιο πρόσφατες κατακτήσεις των επιστημών του εγκεφάλου και του νου έχουν αποκαλύψει πόσο απλοϊκή είναι αυτή η εικόνα της αμυγδαλής ως του εγκεφαλικού «κέντρου του φόβου».
Ακόμη και ο Joseph Le Doux, ο κορυφαίος Αμερικανός νευροεπιστήμονας που πρώτος ανέδειξε με τις πρωτοποριακές έρευνές του τον ρόλο της αμυγδαλής στα συναισθήματα του φόβου, θεωρεί την αναζήτηση ενός μοναδικού «κέντρου» των φοβικών μας αντιδράσεων εντελώς εσφαλμένη: η αμυγδαλή δεν είναι ούτε ανατομικά ούτε λειτουργικά απομονωμένη και επιπλέον είναι μια υπερβολικά απλή δομή για να μπορεί, από μόνη της, να παράγει ή έστω να ελέγχει τόσο σύνθετες νοητικές αντιδράσεις όπως ο φόβος, το άγχος και ο πανικός.
Ωστόσο, όπως εύστοχα επισημαίνει ο κορυφαίος Γερμανός νευροβιολόγος Gerald Hüther στο βιβλίο του «Βιολογία του φόβου» (εκδ. Πολύτροπο, σελ. 101): «Μόνο τα κοινωνικά θηλαστικά με τη μεγαλύτερη ικανότητα μάθησης, όπως οι πίθηκοι και οι άνθρωποι, μπορούν να νιώθουν επί μακρό χρονικό διάστημα αμφιβολίες ως προς τη σκοπιμότητα του δρόμου που πρέπει να πάρουν, μακρόχρονη συναισθηματική ανασφάλεια, καθώς και μια ανεξέλεγκτη νευροενδοκρινική αντίδραση στρες».
Μια αντίδραση που, όπως τονίζει ο Hüther, προκαλείται κατά κύριο λόγο από έντονες κοινωνικές φορτίσεις και ανεξέλεγκτες βιοψυχολογικές πιέσεις.
Αυτά ακριβώς τα ιδιαίτερα ανθρώπινα νευροψυχολογικά χαρακτηριστικά εκμεταλλεύονται, προς ίδιον όφελος, τα διαφορά διεθνή και τοπικά κέντρα εξουσίας (πολιτικά, οικονομικά, ενημερωτικά) για να επιβάλουν πλανητικά τις νέες βιοπολιτικές φόβου και τρόμου που συντηρούνται από το μετανεωτερικό καθεστώς της διαρκούς ανασφάλειας.
Αν κατά το παρελθόν, τέτοιες στρατηγικές επιλογές χειραγώγησης της κοινής γνώμης από τα ΜΜΕ και των πολιτών-ψηφοφόρων από τα κόμματα ήταν μόνο εμπειρικές, σήμερα σχεδιάζονται επακριβώς από ειδικές επιτροπές, που λαμβάνουν υπόψη τα νέα βιοψυχολογικά δεδομένα σχετικά με τη «φυσική προδιάθεση» του ανθρώπινου εγκεφάλου για φοβικές και πανικόβλητες αντιδράσεις.
Πολιτικές στρατηγικές που ο διάσημος ψυχολόγος και συγγραφέας Ντάνιελ Κόλεμαν (Daniel Coleman) τις έχει περιγράψει ως πολιτικές χειραγώγησης ή, ακριβέστερα, «επιστράτευσης της αμυγδαλής».
Πρόκειται για τη χρήση της μαζικής προπαγάνδας όχι μέσω κάποιων εύλογων και τεκμηριωμένων πολιτικών επιχειρημάτων αλλά αποκλειστικά μέσω της επίκλησης των φοβικών-συναισθηματικών αντιδράσεων των πολιτών που στόχο της έχει την επίτευξη της «αυθόρμητης» συναίνεσης και της δήθεν οικειοθελούς συμμετοχής σε μια εμφανώς αντιλαϊκή πολιτική ή, σε πιο ακραίες ιστορικές συγκυρίες, σε μια εθνοεξοντωτική ή ρατσιστική «ιερή κάθαρση»!
Τα ιστορικά παραδείγματα του πώς ο μαζικός συναισθηματικός προσηλυτισμός μπορεί κάλλιστα να μετατραπεί σε ανθρωποκτόνες πολιτικές πρακτικές είναι κυριολεκτικά ατελείωτα: από την απανθρωποποίηση των δούλων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ μέχρι τις σημερινές στρατηγικές διαχείρισης των κυμάτων προσφύγων ή μεταναστών, και από τη μαζική εξόντωση των «εχθρών του λαού» στην ΕΣΣΔ και των «υπανθρώπων» στη ναζιστική Γερμανία μέχρι τις τρέχουσες και σχεδόν καθολικά επιβεβλημένες βιοπολιτικές απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής, όπως τη γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.
Πράγματι, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητήσει κάποιος το ότι, στις σημερινές δυτικές κοινωνίες της αφθονίας, οι περισσότεροι πολίτες ζουν σε και βιώνουν ένα πρωτόγνωρο καθεστώς γενικευμένης ανασφάλειας όχι μόνο για το μέλλον αλλά και για το παρόν.
Πλήθος μελετών επιβεβαιώνουν το φαινομενικά παράδοξο γεγονός ότι στις σημερινές κοινωνίες οι άνθρωποι είναι πολύ πιο φοβισμένοι και ανασφαλείς απ’ ό,τι κατά το παρελθόν.
Μια καθημερινή τρομοκρατική-τρομολαγνική ειδησεογραφία συντηρεί και ανατροφοδοτεί μάλιστα το καθημερινό άγχος και τον άλογο τρόμο μας για τις επερχόμενες καταστροφές ή για τις σκοτεινές δυνάμεις, που, επειδή τις αγνοούμε και δεν τις ελέγχουμε, πιστεύουμε ακράδαντα ότι είναι σε θέση να μας καταστρέψουν.
Υπάρχει, άραγε, μια μονόδρομη αιτιακή και βιοψυχολογικά
προκαθορισμένη σχέση ανάμεσα στον μαζικό φόβο και τη γενικευμένη
κοινωνική ανασφάλεια με τη σημερινή επικράτηση των συντηρητικών και
σκοταδιστικών πολιτικών; Η άμεση και συνήθης απάντηση είναι ένα ανεπιφύλακτο «ναι».
Δυστυχώς, ή μάλλον ευτυχώς, τα ανθρώπινα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα, εξίσου περίπλοκα με την εν πολλοίς άγνωστη και ανεπαρκώς κατανοητή μηχανή που τα παράγει, δηλαδή τον ανθρώπινο εγκέφαλο - νου.
Το γεγονός ότι, όπως αναφέραμε παραπάνω, ο φόβος δεν εξαρτάται -ούτε καν ρυθμίζεται- από ένα και μόνο εγκεφαλικό κέντρο σε συνδυασμό με το ότι οι πανικόβλητες και αγχώδεις συμπεριφορές μας διαμορφώνονται σε εγκεφαλικές δομές που είναι διαφορετικές από αυτές του φόβου, καθιστά την, κατά τα άλλα, προφανή σχέση του φόβου με τον πανικό λιγότερο γραμμική, κάτι που ισχύει τόσο για τον εγκέφαλο όσο και για την πολιτική!
Πράγματι, πολλές πρόσφατες επιστημονικές έρευνες επιβεβαιώνουν το μάλλον απρόσμενο γεγονός ότι το άγχος και ο πανικός, σε αντίθεση με τις άμεσες φοβικές αντιδράσεις μας, αποτελούν πολύ πιο σύνθετες αντιδράσεις του οργανισμού μας σε κάποια πραγματική ή επικείμενη απειλή. Αυτή η διαφοροποίηση των αρνητικών συναισθημάτων είναι αποφασιστικής σημασίας για την τρέχουσα βιοπολιτική.
Στην πλειονότητά τους οι άνθρωποι φοβούνται, αγχώνονται και πανικοβάλλονται από δυνητικές απειλές, που δεν έχουν ποτέ υποστεί οι ίδιοι.
Για παράδειγμα, η πλειονότητα των πολιτών της Ε.Ε. βιώνει καθημερινά την απειλή της ανεργίας, της τρομοκρατίας, της χρεοκοπίας, της εγκληματικότητας των πόλεων ή τον τρόμο για τα νέα κύματα μεταναστών που υποτίθεται ότι θα καταστρέψουν την «παραδείσια» συνοχή των κοινωνιών μας ή την εθνική μας ταυτότητα.
Απειλές και καταστροφές που, στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν επιβεβαιώνονται από τις προσωπικές εμπειρίες των, κατά τα άλλα, κυριολεκτικά τρομοκρατημένων Ευρωπαίων πολιτών.
Είναι γεγονός, όμως, ότι η πολιτική του γενικευμένου φόβου και της ανασφάλειας επηρεάζει κυρίως τα άτομα που έχουν αυταρχικές ιδέες και συντηρητικές πολιτικές απόψεις.
Πρόκειται για ανασφαλείς, ανελαστικές προσωπικότητες που στρέφονται σε ακραία συντηρητικά κόμματα, από αδυναμία να διαχειριστούν την εγγενή ανασφάλεια, αβεβαιότητα και πολυμορφία της ανθρώπινης κοινωνικής ζωής.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα εκτενής έρευνα πολιτικής ψυχολογίας, που πραγματοποιήθηκε το 2017 στην Ολλανδία από τον Mathe van der Bles και τους συνεργάτες του, αποκάλυψε ότι η συλλογική έλλειψη ικανοποίησης για την τρέχουσα κοινωνική κατάσταση, ακόμα και μεταξύ αρκετά ευκατάστατων πολιτών, τους οδηγεί στην επιλογή των πιο ακραίων πολιτικών προτάσεων επειδή αυτές αμφισβητούν το κυρίαρχο κοινωνικοπολιτικό πρότυπο.
Η ολλανδική έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Political Psychology», ανέδειξε επίσης επαρκώς ότι η προσωπική δυσφορία δεν έχει ανάλογες πολιτικές συνέπειες.
«Οι συλλογικές και αφηρημένες κοινωνικές πεποιθήσεις ασκούν μεγαλύτερη επιρροή από τις επιμέρους προσωπικές εμπειρίες», υποστηρίζει ο Mathe van der Bles.
Διόλου περίεργο λοιπόν που η κυρίαρχη βιοπολιτική είναι να αποσυνδέεται συστηματικά το καθεστώς του κοινωνικού φόβου και πανικού από τις προσωπικές εμπειρίες και τα βιώματα των ανθρώπων.
Η τρέχουσα πλανητική κυριαρχία του φόβου και του πανικού οφείλεται στην τεχνο-επιστημονική δυνατότητα των προπαγανδιστών της νέας βιοεξουσίας να διαμορφώνουν «πολίτες» με διχασμένη κοινωνική και ιδιωτική ταυτότητα, οι οποίοι υπό το κράτος του φόβου μπορούν να λειτουργούν μόνο ως τρομοκρατημένες και άρα άβουλες... κοινωνικές μαριονέτες.
Στο επόμενο άρθρο θα εξετάσουμε κάποιες επιπρόσθετες πτυχές αυτού του «καυτού» θέματος, όπως αυτό αναλύεται από μερικά ιδιαιτέρως διαφωτιστικά βιβλία.
Πρόκειται για προσεκτικά επιλεγμένες εικόνες και επιμελώς διογκωμένες
ειδήσεις που απώτερος στόχος τους δεν είναι τόσο να μας ενημερώσουν αλλά, ενισχύοντας τα εγγενή συναισθήματά μας φόβου και ανασφάλειας, να μας παγιδεύσουν σε μια κατάσταση μόνιμης και χωρίς διέξοδο απειλής.
Η αρχή λειτουργίας του βιοψυχολογικού μηχανισμού μετατροπής του φόβου σε πανικόβλητη ανασφάλεια είναι αρκετά απλή: όσο λιγότερα γνωρίζουμε για την απειλή που ελλοχεύει τόσο περισσότερο απειλητική τη θεωρούμε.
Στο σημερινό ζοφερό πλανητικό τοπίο, αυτές οι φοβικές, αγχώδεις και πανικόβλητες αντιδράσεις υπαγορεύονται κυρίως από την προσωπική και κοινωνική ανασφάλεια.
Στο αφιέρωμά μας για τη μεταμόρφωση του ιδιωτικού φόβου σε μαζικό κοινωνικό πανικό προσπαθούμε να συνοψίσουμε μισό και πλέον αιώνα επιστημονικής διερεύνησης αλλά και δόλιας πολιτικής διαχείρισης αυτών των δύο πανανθρώπινων αντιδράσεων σε κάθε απειλή, πραγματική ή φανταστική.
Η μετανεωτερική διαχείριση των ανθρώπινων φοβικών συμπεριφορών
Από όλα τα αρνητικά συναισθήματα, ο φόβος τραβά πρωτίστως και σχεδόν αυτομάτως την προσοχή μας και επενεργεί ταχύτερα και βαθύτερα επηρεάζοντας ακόμη και τις πιο «ψυχρές» επιλογές μας.
Μάλιστα πολυετείς στατιστικές μελέτες και επιτόπιες εκλογικές έρευνες έχουν δείξει ότι ανάμεσα στον φόβο-άγχος, το μίσος-οργή και την ελπίδα-ενθουσιασμό, συνήθως ο φόβος είναι ο αποφασιστικός παράγοντας για την επιλογή τού τι ή ποιον θα ψηφίσουμε, κάτι που γνωρίζουν πολύ καλά τα πολιτικά κόμματα και προσαρμόζουν ανάλογα την εκλογική τους στρατηγική.
Η εντυπωσιακή επιρροή του φόβου στα ανθρώπινα πράγματα εξηγείται επαρκώς εξελικτικά: είναι μια πανάρχαια επιβιωτική στρατηγική που ευνοήθηκε από τη φυσική επιλογή επειδή μας ωθεί να αντιδρούμε άμεσα και ενεργητικά απέναντι σε μια δυνητική απειλή.
Ακόμη κι αν πρόκειται για έναν εντελώς φανταστικό κίνδυνο, είναι πολύ καλύτερη η άμεση αντίδραση απέναντι σε μια κατάσταση ψευδούς συναγερμού, παρά να θέσουμε σε κίνδυνο τη ζωή μας κωλυσιεργώντας στην προσπάθειά μας να αποφασίσουμε αν πρόκειται ή όχι για πραγματικό κίνδυνο.
Εμφοβοι εγκέφαλοι...
Γι’ αυτό η αμυγδαλή περιγράφεται συνήθως –και όπως θα δούμε εσφαλμένα– ως το εγκεφαλικό «κέντρο του φόβου», μολονότι συνδέεται στενά και επικοινωνεί με διάφορες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού, που είναι η έδρα των «ανώτερων» και πιο ψύχραιμων νοητικών λειτουργιών.
Πάντως, το γεγονός ότι οι προβολές της αμυγδαλής, δηλαδή τα κανάλια επικοινωνίας με τις ανώτερες φλοιικές δομές, είναι αριθμητικά πολύ περισσότερες απ’ ό,τι το αντίστροφο (δηλαδή οι προβολές από τον νεοφλοιό στην αμυγδαλή), ίσως εξηγεί το γιατί ο φόβος και οι σωματικές αντιδράσεις συναγερμού πυροδοτούνται άμεσα και πολύ πριν οι ανώτερες φλοιικές δομές αποφασίσουν «νηφάλια» για την κρισιμότητα της κατάστασης.
Επίσης, έτσι εξηγείται το γιατί αποδεικνύεται συχνά εξαιρετικά δύσκολο για την έλλογη σκέψη να επιβληθεί ή, έστω, να ελέγξει πλήρως τους παράλογους φόβους και τον πανικό μας.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα και επαρκώς επιβεβαιωμένη πτυχή των έντονων φοβικών εμπειριών μας είναι ότι αυτές καταγράφονται μόνιμα στη μνήμη μας: ακόμη κι όταν ο κίνδυνος έχει παρέλθει οριστικά, η μνημονική εγγραφή του παραμένει, έτοιμη να ανακληθεί όποτε αντιμετωπίζουμε ή νομίζουμε ότι αντιμετωπίζουμε μια παρόμοια απειλή.
Παρ’ όλα αυτά, οι πιο πρόσφατες κατακτήσεις των επιστημών του εγκεφάλου και του νου έχουν αποκαλύψει πόσο απλοϊκή είναι αυτή η εικόνα της αμυγδαλής ως του εγκεφαλικού «κέντρου του φόβου».
Ακόμη και ο Joseph Le Doux, ο κορυφαίος Αμερικανός νευροεπιστήμονας που πρώτος ανέδειξε με τις πρωτοποριακές έρευνές του τον ρόλο της αμυγδαλής στα συναισθήματα του φόβου, θεωρεί την αναζήτηση ενός μοναδικού «κέντρου» των φοβικών μας αντιδράσεων εντελώς εσφαλμένη: η αμυγδαλή δεν είναι ούτε ανατομικά ούτε λειτουργικά απομονωμένη και επιπλέον είναι μια υπερβολικά απλή δομή για να μπορεί, από μόνη της, να παράγει ή έστω να ελέγχει τόσο σύνθετες νοητικές αντιδράσεις όπως ο φόβος, το άγχος και ο πανικός.
Ωστόσο, όπως εύστοχα επισημαίνει ο κορυφαίος Γερμανός νευροβιολόγος Gerald Hüther στο βιβλίο του «Βιολογία του φόβου» (εκδ. Πολύτροπο, σελ. 101): «Μόνο τα κοινωνικά θηλαστικά με τη μεγαλύτερη ικανότητα μάθησης, όπως οι πίθηκοι και οι άνθρωποι, μπορούν να νιώθουν επί μακρό χρονικό διάστημα αμφιβολίες ως προς τη σκοπιμότητα του δρόμου που πρέπει να πάρουν, μακρόχρονη συναισθηματική ανασφάλεια, καθώς και μια ανεξέλεγκτη νευροενδοκρινική αντίδραση στρες».
Μια αντίδραση που, όπως τονίζει ο Hüther, προκαλείται κατά κύριο λόγο από έντονες κοινωνικές φορτίσεις και ανεξέλεγκτες βιοψυχολογικές πιέσεις.
Αυτά ακριβώς τα ιδιαίτερα ανθρώπινα νευροψυχολογικά χαρακτηριστικά εκμεταλλεύονται, προς ίδιον όφελος, τα διαφορά διεθνή και τοπικά κέντρα εξουσίας (πολιτικά, οικονομικά, ενημερωτικά) για να επιβάλουν πλανητικά τις νέες βιοπολιτικές φόβου και τρόμου που συντηρούνται από το μετανεωτερικό καθεστώς της διαρκούς ανασφάλειας.
... πανικόβλητοι πολίτες
Πρέπει λοιπόν να είναι απολύτως σαφές ότι κάθε λεπτομερώς σχεδιασμένη πολιτική προπαγάνδα και οι σκοπίμως παραπλανητικές ή λαϊκιστικές εξαγγελίες των περισσότερων πολιτικών κομμάτων στοχεύουν πρωτίστως -άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ανεπίγνωστα- στην επιλεκτική ενεργοποίηση και συντήρηση αυτών ακριβώς των εγκεφαλικών μηχανισμών του φόβου.Αν κατά το παρελθόν, τέτοιες στρατηγικές επιλογές χειραγώγησης της κοινής γνώμης από τα ΜΜΕ και των πολιτών-ψηφοφόρων από τα κόμματα ήταν μόνο εμπειρικές, σήμερα σχεδιάζονται επακριβώς από ειδικές επιτροπές, που λαμβάνουν υπόψη τα νέα βιοψυχολογικά δεδομένα σχετικά με τη «φυσική προδιάθεση» του ανθρώπινου εγκεφάλου για φοβικές και πανικόβλητες αντιδράσεις.
Πολιτικές στρατηγικές που ο διάσημος ψυχολόγος και συγγραφέας Ντάνιελ Κόλεμαν (Daniel Coleman) τις έχει περιγράψει ως πολιτικές χειραγώγησης ή, ακριβέστερα, «επιστράτευσης της αμυγδαλής».
Πρόκειται για τη χρήση της μαζικής προπαγάνδας όχι μέσω κάποιων εύλογων και τεκμηριωμένων πολιτικών επιχειρημάτων αλλά αποκλειστικά μέσω της επίκλησης των φοβικών-συναισθηματικών αντιδράσεων των πολιτών που στόχο της έχει την επίτευξη της «αυθόρμητης» συναίνεσης και της δήθεν οικειοθελούς συμμετοχής σε μια εμφανώς αντιλαϊκή πολιτική ή, σε πιο ακραίες ιστορικές συγκυρίες, σε μια εθνοεξοντωτική ή ρατσιστική «ιερή κάθαρση»!
Τα ιστορικά παραδείγματα του πώς ο μαζικός συναισθηματικός προσηλυτισμός μπορεί κάλλιστα να μετατραπεί σε ανθρωποκτόνες πολιτικές πρακτικές είναι κυριολεκτικά ατελείωτα: από την απανθρωποποίηση των δούλων στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ μέχρι τις σημερινές στρατηγικές διαχείρισης των κυμάτων προσφύγων ή μεταναστών, και από τη μαζική εξόντωση των «εχθρών του λαού» στην ΕΣΣΔ και των «υπανθρώπων» στη ναζιστική Γερμανία μέχρι τις τρέχουσες και σχεδόν καθολικά επιβεβλημένες βιοπολιτικές απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής, όπως τη γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.
Πράγματι, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητήσει κάποιος το ότι, στις σημερινές δυτικές κοινωνίες της αφθονίας, οι περισσότεροι πολίτες ζουν σε και βιώνουν ένα πρωτόγνωρο καθεστώς γενικευμένης ανασφάλειας όχι μόνο για το μέλλον αλλά και για το παρόν.
Πλήθος μελετών επιβεβαιώνουν το φαινομενικά παράδοξο γεγονός ότι στις σημερινές κοινωνίες οι άνθρωποι είναι πολύ πιο φοβισμένοι και ανασφαλείς απ’ ό,τι κατά το παρελθόν.
Μια καθημερινή τρομοκρατική-τρομολαγνική ειδησεογραφία συντηρεί και ανατροφοδοτεί μάλιστα το καθημερινό άγχος και τον άλογο τρόμο μας για τις επερχόμενες καταστροφές ή για τις σκοτεινές δυνάμεις, που, επειδή τις αγνοούμε και δεν τις ελέγχουμε, πιστεύουμε ακράδαντα ότι είναι σε θέση να μας καταστρέψουν.
Συντηρητικοί λόγω φόβου;
Δυστυχώς, ή μάλλον ευτυχώς, τα ανθρώπινα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα, εξίσου περίπλοκα με την εν πολλοίς άγνωστη και ανεπαρκώς κατανοητή μηχανή που τα παράγει, δηλαδή τον ανθρώπινο εγκέφαλο - νου.
Το γεγονός ότι, όπως αναφέραμε παραπάνω, ο φόβος δεν εξαρτάται -ούτε καν ρυθμίζεται- από ένα και μόνο εγκεφαλικό κέντρο σε συνδυασμό με το ότι οι πανικόβλητες και αγχώδεις συμπεριφορές μας διαμορφώνονται σε εγκεφαλικές δομές που είναι διαφορετικές από αυτές του φόβου, καθιστά την, κατά τα άλλα, προφανή σχέση του φόβου με τον πανικό λιγότερο γραμμική, κάτι που ισχύει τόσο για τον εγκέφαλο όσο και για την πολιτική!
Πράγματι, πολλές πρόσφατες επιστημονικές έρευνες επιβεβαιώνουν το μάλλον απρόσμενο γεγονός ότι το άγχος και ο πανικός, σε αντίθεση με τις άμεσες φοβικές αντιδράσεις μας, αποτελούν πολύ πιο σύνθετες αντιδράσεις του οργανισμού μας σε κάποια πραγματική ή επικείμενη απειλή. Αυτή η διαφοροποίηση των αρνητικών συναισθημάτων είναι αποφασιστικής σημασίας για την τρέχουσα βιοπολιτική.
Στην πλειονότητά τους οι άνθρωποι φοβούνται, αγχώνονται και πανικοβάλλονται από δυνητικές απειλές, που δεν έχουν ποτέ υποστεί οι ίδιοι.
Για παράδειγμα, η πλειονότητα των πολιτών της Ε.Ε. βιώνει καθημερινά την απειλή της ανεργίας, της τρομοκρατίας, της χρεοκοπίας, της εγκληματικότητας των πόλεων ή τον τρόμο για τα νέα κύματα μεταναστών που υποτίθεται ότι θα καταστρέψουν την «παραδείσια» συνοχή των κοινωνιών μας ή την εθνική μας ταυτότητα.
Απειλές και καταστροφές που, στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν επιβεβαιώνονται από τις προσωπικές εμπειρίες των, κατά τα άλλα, κυριολεκτικά τρομοκρατημένων Ευρωπαίων πολιτών.
Είναι γεγονός, όμως, ότι η πολιτική του γενικευμένου φόβου και της ανασφάλειας επηρεάζει κυρίως τα άτομα που έχουν αυταρχικές ιδέες και συντηρητικές πολιτικές απόψεις.
Πρόκειται για ανασφαλείς, ανελαστικές προσωπικότητες που στρέφονται σε ακραία συντηρητικά κόμματα, από αδυναμία να διαχειριστούν την εγγενή ανασφάλεια, αβεβαιότητα και πολυμορφία της ανθρώπινης κοινωνικής ζωής.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα εκτενής έρευνα πολιτικής ψυχολογίας, που πραγματοποιήθηκε το 2017 στην Ολλανδία από τον Mathe van der Bles και τους συνεργάτες του, αποκάλυψε ότι η συλλογική έλλειψη ικανοποίησης για την τρέχουσα κοινωνική κατάσταση, ακόμα και μεταξύ αρκετά ευκατάστατων πολιτών, τους οδηγεί στην επιλογή των πιο ακραίων πολιτικών προτάσεων επειδή αυτές αμφισβητούν το κυρίαρχο κοινωνικοπολιτικό πρότυπο.
Η ολλανδική έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Political Psychology», ανέδειξε επίσης επαρκώς ότι η προσωπική δυσφορία δεν έχει ανάλογες πολιτικές συνέπειες.
«Οι συλλογικές και αφηρημένες κοινωνικές πεποιθήσεις ασκούν μεγαλύτερη επιρροή από τις επιμέρους προσωπικές εμπειρίες», υποστηρίζει ο Mathe van der Bles.
Διόλου περίεργο λοιπόν που η κυρίαρχη βιοπολιτική είναι να αποσυνδέεται συστηματικά το καθεστώς του κοινωνικού φόβου και πανικού από τις προσωπικές εμπειρίες και τα βιώματα των ανθρώπων.
Η τρέχουσα πλανητική κυριαρχία του φόβου και του πανικού οφείλεται στην τεχνο-επιστημονική δυνατότητα των προπαγανδιστών της νέας βιοεξουσίας να διαμορφώνουν «πολίτες» με διχασμένη κοινωνική και ιδιωτική ταυτότητα, οι οποίοι υπό το κράτος του φόβου μπορούν να λειτουργούν μόνο ως τρομοκρατημένες και άρα άβουλες... κοινωνικές μαριονέτες.
Στο επόμενο άρθρο θα εξετάσουμε κάποιες επιπρόσθετες πτυχές αυτού του «καυτού» θέματος, όπως αυτό αναλύεται από μερικά ιδιαιτέρως διαφωτιστικά βιβλία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου