Μια εξαιρετική συνέντευξη για το θεατρικό “4.48 Ψύχωση“, που αξίζει να διαβαστεί μέχρι τέλους!!!

συνέντευξη στον Δημήτρη Καλαντζή. 

Πριν την ανατολή του ήλιου, στις 4.48, στατιστικά διαπράττεται ένας μεγάλος αριθμός αυτοκτονιών. Είναι η στιγμή της ακραίας πνευματικής διαύγειας, όταν ο νους ζυγίζει το βάρος της ύπαρξης και παίρνει την απόφαση να συνεχίσει τον αγώνα ή να επισπεύσει το αναπόδραστο τέλος.
Το «4.48 ψύχωση» είναι το τελευταίο θεατρικό έργο της Σάρα Κέιν, ένα αριστουργηματικό «σημείωμα αυτοκτονίας» που στην Ελλάδα είχαμε την τύχη να δούμε πριν μερικά χρόνια σε μία καθηλωτική παράσταση από την Άντζελα Μπρούσκου και το Θέατρο Δωματίου.
Με την ευκαιρία του νέου ανεβάσματος του έργου για μόλις οκτώ παραστάσεις στο «Θησείο – Ένα θέατρο για τις τέχνες» ζήτησα από τη σπουδαία σκηνοθέτη να κάνουμε μία συζήτηση για την παράσταση, για τη συλλογική μας ψύχωση κατά τα χρόνια της κρίσης, αλλά και για το «μανιφέστο» που δημοσίευσε πρόσφατα υπό τον τίτλο under construction, με το οποίο καλεί τους καλλιτέχνες να δράσουν από κοινού απέναντι σε ένα τοπίο κανιβαλισμού που πάει να εδραιωθεί στoν πολιτισμό και την τέχνη.

• Κυρία Μπρούσκου, έχετε μία μακρά σειρά από καλλιτεχνικές επιτυχίες που συνάντησαν την αποδοχή του κόσμου αλλά το «4.48 Ψύχωση» ήταν η παράσταση που αποθεώθηκε από κοινό και κριτική.  

Ήταν μία παράσταση που δεν διαφημίστηκε καθόλου, μία παραγωγή από το Θέατρο Δωματίου πολύ «χειροποίητη». Διαδόθηκε από στόμα σε στόμα και από το 2013 που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά, συναντούσαμε διαρκώς ανθρώπους που μας ρωτούν αν θα την ξαναπαίξουμε. Αποφασίσαμε λοιπόν να κάνουμε ξανά έναν μικρό κύκλο παραστάσεων στην Αθήνα και μπορεί μετά να πάμε στην Κύπρο και στη Θεσσαλονίκη.

• Η επιτυχία της παράστασης ήταν ότι έδινε μία ευρηματική θεατρική υπόσταση στον λόγο της Σάρα Κέιν, που για το συγκεκριμένο έργο, δεν είχε δώσει καμία σκηνοθετική οδηγία.  

Στην παράστασή μας συναντήθηκαν ιδέες, σκέψεις και προσωπικά βιώματα με έναν τρόπο υποδόριο. Δημιουργήθηκε μία σχέση αγάπης. Δεν το φοβηθήκαμε το έργο. Το κάναμε δικό μας.

• Πρόκειται όμως για ένα θεατρικό κείμενο πολύ βαρύ, καταθλιπτικό…  

Εγώ βρίσκω το έργο πολύ λαμπερό και φωτεινό παρόλο που διαδραματίζεται σε ένα σκοτάδι ψυχής. Θέλετε να το δείτε ως αποχαιρετιστήριο σημείωμα; Μανιφέστο; Μία διαμαρτυρία; Μία κραυγή; Πάντως δεν είναι ένα παραλήρημα το οποίο δεν καταλαβαίνει κανείς. Σίγουρα δεν είναι ένα κλασικό έργο με «τακτοποιημένους» σε αυστηρά πλαίσια χαρακτήρες. Είναι περισσότερο οι φωνές του ανθρώπου. Μία φωνή αλλά και πολλές φωνές του ίδιου προσώπου. Είναι ο άνθρωπος και η σχέση του με τον πολιτισμό. Είναι ο έρωτας, ο απελπισμένος έρωτας. Το πόσο θέλουμε να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Έχει πολλή συγκίνηση το έργο που τη διαχειριζόμαστε με λεπτότητα και διακριτικότητα. Καθρέφτες, κάμερα, το πρόσωπο που μιλάει, το πρόσωπο που ακούει, τη μουσική από την Nalyssa Green που έχει γράψει πρωτότυπα τραγούδια, έχει μελοποιήσει κάποιους στίχους της Σάρα Κέιν γιατί το έργο είναι βαθειά ποιητικό.

• Η ανακάλυψη της ματαιότητας δεν είναι συντριπτική; 

Όπως λέει και η ίδια η Σάρα Κέιν, ο άνθρωπος, όταν έρθει σε επαφή με τη θνητότητά του, όταν συνειδητοποιεί ότι είναι φθαρτός, ότι θα γεράσει και θα πεθάνει, πρέπει να βρει τρόπους συμφιλίωσης. Θα κάνει παιδιά ή θα δημιουργήσει έργα για να μην όλα μάταια. Ναι, γεννιόμαστε με μία ημερομηνία λήξης αλλά, αν έχεις συνέχεια αυτό στο μυαλό σου, δεν θα μπορέσεις να γευτείς τη ζωή. Πιστεύω ότι η δημιουργία δεν είναι κάτι μάταιο.

• Η Σάρα Κέιν παρέδωσε τέσσερα συγκλονιστικά θεατρικά έργα, αναγνωρίστηκε ως ένα εκπληκτικό ταλέντο στη εποχή της αλλά επέλεξε την αυτοκτονία…

Στο έργο λέει ότι θέλει να ζήσει, θέλει να δημιουργήσει, θέλει το φως και δεν θέλει το σκοτάδι. Αντιμετωπίζει με τρομερή διαύγεια στα έργα της τη σχέση του ανθρώπου με τη ζωή και στέκεται στη βία, στη βία της ανθρωπότητας. Η βία πρέπει να βγει στην επιφάνεια και να την αντιμετωπίσουμε κατάματα. Βλέπουμε σήμερα να σκοτώνονται παιδιά από χημικά όπλα, βλέπουμε  εικόνες φρίκης… Σκοτώνει ο ένας τον άλλο για «καλό σκοπό», ανατροφοδοτώντας τη βία. Πρόκειται για ψύχωση της ανθρωπότητας. Η Σάρα Κέιν είχε το κουράγιο να γράψει για αυτά αλλά πόσο να αντέξει; Όταν έρχεσαι σε βαθειά επαφή με τα πράγματα, δοκιμάζονται τα όρια σου.

• Είναι ζήτημα ενσυναίσθησης;

Όποιος έχει ενσυναίσθηση είναι πολύ ευαίσθητος και πολύ ευάλωτος. 
 Πληγώνεται γιατί δεν μπορεί να περάσει από φίλτρο όλη τη βία που υπάρχει γύρω του.
 Δεν μπορεί να πει «κλείνω τα μάτια μου, δεν αντέχω να δω άλλο».
 Κι αν έρθεις σε επαφή με όλα, πραγματικά τρελαίνεσαι.

• Τα όρια μεταξύ λογικής και ψύχωσης είναι σε πολλές περιπτώσεις δυσδιάκριτα;  

Θα κάνουμε μία βραδιά στο θέατρο που θα έρθουν ψυχίατροι και ψυχαναλυτές για να συζητήσουν αυτό το θέμα μετά την παράσταση. Ποιος είναι τελικά ο άρρωστος; Αυτός που μιλάει ή αυτός που κλείνει τα αυτιά του και κάνει πως δεν ακούει και πως δεν βλέπει;

• Αν ζούσε η Σάρα Κέιν, πιστεύετε ότι το έργο της θα είχε χάσει μέρος της  αλήθεια του; Θέλω να πω, αν ο Καρυωτάκης έγραφε ποιήματα μέχρι τα βαθειά του γεράματα ή εάν ο Ian Curtis συνέχιζε να πιστεύει ότι όλα είναι αδιέξοδα, δεν θα υπονομευόταν η «αλήθεια» των έργων τους;  

Η ζωή και το έργο είναι πράγματι συνδεδεμένα αλλά το τι θα κάνει κάποιος δημιουργός στη ζωή του δεν μπορεί να επηρεάσει την αυτοτελή αλήθεια ενός έργου. Αν το έργο έχει βάρος και είναι αποτέλεσμα μίας συγκροτημένης και ουσιαστικής σκέψης, τότε παραδίδεται στον συλλογικό πολιτισμό χωρίς τη συνοδεία του «βιογραφικού» του δημιουργού. Είναι αλήθεια όμως ότι με την τέχνη κινδυνεύεις. Όταν γράφεις κινδυνεύεις, όταν παίζεις κινδυνεύεις…

• Από τι κινδυνεύει ένας καλλιτέχνης;

Έρχεσαι σε επαφή με πράγματα που σε βάλλουν εσωτερικά. Μπαίνεις σε περιοχές τρέλας. Συνδιαλέγεσαι με αυτή την σκοτεινή πηγή που αναβλύζει  ζωή και θάνατο. Κάποιοι μπορούν και παίρνουν αποστάσεις από την πηγή, όπως οι γιατροί που θα χειρουργήσουν αποστασιοποιημένα έναν ασθενή. Άλλοι όμως συνδέονται βαθειά συναισθηματικά και δυσκολεύονται να αντέξουν. Τα όρια της τρέλας και της δημιουργίας συναντιούνται και ο καλλιτέχνης καλείται να τα διαχειριστεί. Εύκολα μπορεί να παρεκτραπείς, να ταυτιστείς με την «αλήθεια» του έργου και να χάσεις την προσωπική σου ισορροπία. Η τέχνη θέλει συνέχεια να ανοίγεις πληγές και όχι να προσπαθείς να τις κλείνεις. Ο καλλιτέχνης / δημιουργός δεν αγωνίζεται για τη λήθη αλλά για να κρατά ανοιχτές τις πληγές, ώστε να τις βλέπουν και οι άλλοι. Η Σάρα Κέιν ανοίγει μία καταπακτή στο έργο της και βλέπεις την άβυσσο.

Άντζελα Μπρούσκου, σκηνοθέτις

• Σε μία άβυσσο δείχνει να βυθίζεται και η χώρα μας τα τελευταία 7-8 χρόνια της οικονομικής κρίσης που έγινε κρίση αξιών και εμπιστοσύνης. Πως λειτουργεί μία δημιουργός σε ένα τέτοιο πλαίσιο;

Η δημιουργία πάντα σε ανανεώνει και σε αναβαπτίζει αλλά πραγματικά έχω κουραστεί από την επανάληψη. Τα τελευταία 30 χρόνια ακούω ότι δεν υπάρχουν λεφτά για την τέχνη. Είναι σαν η τέχνη να βρισκόταν πάντα σε κρίση γιατί υπήρχε ένα κράτος που δεν υποστήριζε τον πολιτισμό. Φυσικά τώρα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο γιατί το κοινό δεν έχει χρήματα να πληρώσει για να πάει θέατρο, να αγοράσει ένα βιβλίο ή να πάει σε μία έκθεση. Στο θέατρο έχει γίνει κανόνας πια ότι δεν θα πληρώνεσαι για τις πρόβες, δεν έχεις μισθό, αλλά θα παίρνεις ποσοστά από τα εισιτήρια. Οπότε αρχίζει ο κανιβαλισμός και η ανθρωποφαγία… Φτάσαμε στο σημείο να ζητάμε προστάτη, «νταβατζή» για να κάνουμε μία δουλειά, όπως οι πουτάνες, που δεν μπορούν να ξεκινήσουν δικό τους «σπίτι» χωρίς προστασία. Συγγνώμη που μιλάω με αυτούς τους όρους, αλλά αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα. Δεν γενικεύω, αλλά η τάση είναι να χρειάζεσαι έναν προστάτη για να δουλέψεις.

• Πως θα μπορούσε να αναστραφεί η τάση;

Μία λύση είναι η συλλογικότητα. Να βρούμε έναν τρόπο να συναντηθούμε κάποιοι άνθρωποι και να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον.

• Πήρατε μία πρωτοβουλία προς αυτήν την κατεύθυνση με ένα κείμενο / μανιφέστο, το Under Construction.

Όλη αυτή η κατάσταση με βάραινε πολύ καιρό και αισθάνθηκα την ανάγκη να μιλήσω, να κάνω ένα κάλεσμα για να συναντηθούμε με ανθρώπους που αισθάνονται το ίδιο. Έγινε ένα κείμενο και μία ιστοσελίδα, το Under Construction για το πώς μπορούμε εμείς οι καλλιτέχνες να υπάρχουμε με έναν άλλο τρόπο, πως μπορούμε να αυτοσυστηθούμε ξανά, πως μπορούμε να έχουμε διάλογο και να μην είμαστε ανταγωνιστικοί σε ένα δαρβινιστικό σύμπαν.

• Γράφετε στο μανιφέστο σκληρές αλήθειες για παραστάσεις που αποκτούν υπόσταση από τα εισιτήρια και τα sold out…

Πιστεύω ότι έχουμε χάσει τον προσανατολισμό. Δεν μας ενδιαφέρει τι γίνεται στη σκηνή αλλά μας ενδιαφέρει τι γίνεται στην πλατεία. Δεν ξέρω αν έχετε παρατηρήσει ότι πλέον διακινούνται φωτογραφίες, όχι από την παράσταση και τους συντελεστές της, αλλά από τη γεμάτη πλατεία. Φωτογραφίζουν το κοινό αντί να φωτογραφίζουν τους καλλιτέχνες. Ακούω για παραστάσεις που πριν ακόμα αρχίσουν, δηλώνουν sold out. Μπορεί σπάνια να συμβαίνει αληθινά, αλλά δεν είναι σύνηθες να υπάρχει τέτοια αναμονή για μία παράσταση που δεν έχει ξεκινήσει, εκτός αν η αναμονή έχει δημιουργηθεί τεχνητά μέσα από ένα εκτεταμένο δίκτυο προώθησης. Αλλά θα πάω και στην ουσία. Μία παράσταση που δεν έχει γεμάτη κάθε μέρα την πλατεία, σημαίνει ότι δεν αξίζει καλλιτεχνικά; Ακόμα βλέπω να προωθούνται από ηλεκτρονικά ΜΜΕ μόνο συγκεκριμένοι άνθρωποι και συντελεστές.

• Πιστεύετε ότι αυτό είναι αποτέλεσμα συναλλαγής ή ευκολίας των δημοσιογράφων να μην ψάχνουν καλλιτέχνες πέραν από αυτούς που ήδη γνωρίζουν;

Δεν μπορώ να αποκλείσω τίποτα, εκείνο που διαπιστώνω είναι ότι γίνονται «κλίκες», «καρτέλ» τα οποία προβάλλουν συνεχώς τους ίδιους ανθρώπους σε βαθμό υστερίας. Κι έτσι αποκλείονται όλοι όσοι δεν συμμετέχουν σε αυτό το σύστημα, οι νέοι καλλιτέχνες και οι παλαιότεροι που έχουν κάτι νέο να καταθέσουν στην τέχνη.

• Έχουν ιδιαίτερο βάρος αυτά που λέτε γιατί είστε μία δημιουργός που έχει αναγνωριστεί και από το κοινό και από την κριτική.

Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω πλέον τι σημαίνει «καλλιτεχνικό ενδιαφέρον» για τα ΜΜΕ. Επίσης δεν πιστεύω ότι μπορεί ο καθένας να γράφει κριτικές όταν δεν έχει τα εργαλεία, την παιδεία για να το κάνει. Το κοινό κατευθύνεται. Επιλέγει να πάει κάπου που διάβασε κάτι σχετικό, οτιδήποτε «κάτι», χωρίς να γνωρίζει τι πραγματικά πρόκειται να δει κι αν αυτό που θα δει έχει τις προϋποθέσεις για να του αρέσει.

• Το κράτος πως θα μπορούσε να βοηθήσει;

Έχει μεγάλη ευθύνη για αυτό που συμβαίνει. Είμαστε όλοι σε μία νεοφιλελεύθερη αγορά και προσπαθούμε να επιβιώσουμε ως survivors. Ριάλιτι έχουμε γίνει δυστυχώς.

• Με στρατηγικές, τακτικές και καρφώματα;

Δυστυχώς αυτά βλέπω και μάλιστα έντονα. Κάποιες κινήσεις είναι εμφανείς και κάποιες άλλες γίνονται με πολύ έντεχνο τρόπο.

• Γράφετε στο Under Construction και για την καθοδήγηση του κοινού με τα «αστεράκια», αυτή την αξιολόγηση που κάνουν κάποιοι ιστότοποι με την «ψηφοφορία» του κοινού.

Πιστεύω ότι οι κριτικές του κοινού δεν είναι αυθεντικές. Οι ίδιοι οι συντελεστές μίας παράστασης γράφουν σε αυτές τις αξιολογήσεις, αποθεώνοντας τη δική τους δουλειά και παράλληλα γράφοντας ασχήμιες, ακόμα και επί προσωπικού, για συντελεστές άλλων παραστάσεων. Σε αυτό το πλαίσιο όλοι ισοπεδώνονται, όλοι εξομοιώνονται και επικρατούν τελικά εκείνοι που έχουν καλύτερο δίκτυο δημοσίων σχέσεων.

• Ας επιστρέψουμε όμως στο κράτος. Τι θα μπορούσε να κάνει;

Το κράτος θα μπορούσε να βρει χρήματα και να βοηθήσει ομάδες και καλλιτέχνες. Θα μπορούσε να κάνει επιλογές που δεν κοστίζουν πολλά χρήματα αλλά έχουν μεγάλο αντίκρισμα. Υπάρχουν τόσοι ρημαγμένοι χώροι στην Αθήνα. Θα μπορούσαν να γίνουν ζωντανά κύτταρα πολιτισμού. Γιατί ο Δήμος Αθηναίων να μην μπορεί να χρηματοδοτεί ένα πολιτιστικό πρόγραμμα; Επίσης στις σχέσεις μας με το εξωτερικό. Δεν μπορεί επί 30 χρόνια να μην μπορεί κάποια ομάδα να ταξιδέψει στο εξωτερικό, την ώρα που φέρνουμε πολύ μεγάλα συγκροτήματα αξιώσεων και μεγάλου κόστους στην Ελλάδα. Γιατί δεν γίνονται δίκτυα; Γιατί δεν γίνονται συμπαραγωγές; Όλοι οι ξένοι κάνουν συμπαραγωγές με 15 θέατρα. Εμείς μόνο εισάγουμε τα προϊόντα των ξένων και δεν εξάγουμε κανένα δικό μας. Άρα κάτι δεν πάει καλά σε αυτούς που κατέχουν θέσεις ευθύνης στον πολιτισμού.

• Διδάσκετε, έρχεστε σε επαφή με νέα παιδιά που θέλουν να γίνουν ηθοποιοί. Τι τους λέτε;

Τα αποτρέπω. Η τέχνη είναι μία πολύ δύσκολη δουλειά για να τη μάθεις στην ουσία της. Και απαιτεί χρόνια. Βλέπεις να ξεκινούν ομάδες νέων, στις οποίες ο ένας κάνει το σκηνοθέτη, οι άλλοι κάνουν τους ηθοποιούς και εναλλάξ. Νέα παιδιά με φιλοδοξίες καταλήγουν να γίνονται αναλώσιμο υλικό για τα ΜΜΕ και τους αιθουσάρχες. Καίγονται σαν πυροτεχνήματα.

• Πόσο αισιόδοξη είστε ότι το Under Construction  μπορεί να λειτουργήσει και να φέρει κοντά τους καλλιτέχνες;

Η πρωτοβουλία ξεκίνησε από την απαισιοδοξία μου για τα όσα έβλεπα γύρω μου. Το γεγονός ότι είχε ανταπόκριση από πολλούς ανθρώπους που αισθάνονται το ίδιο, με έκανε αισιόδοξη. Το πώς μπορεί να προχωρήσει τώρα, μέλλει να το δούμε. Θα χρειαστεί σίγουρα χρόνο για να ωριμάσει. Και θα χρειαστεί να πάψουμε να σκεφτόμαστε παθητικά ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τίποτα…

Ταυτότητα παράστασης
4.48 ΨΥΧΩΣΗ της Σάρα Κέιν 
Σκηνοθεσία – μετάφραση – κάμερα – σχεδιασμός χώρου: Άντζελα Μπρούσκου
Μουσική – σχεδιασμός ήχου: Nalyssa Green
Παίζουν: Άντζελα Μπρούσκου, Παρθενόπη Μπουζούρη, Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου, Nalyssa Green
Πληροφορίες
Θησείον, ΕΝΑ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ
Παραστάσεις: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21.00, Κυριακή στις 19.30
Τιμή Εισιτηρίου: 12€ κανονικό, 10€ μειωμένο (φοιτητικό, ΑΜΕΑ, ανέργων, άνω των 65), 5€ (ατέλεια)
Διάρκεια παραστάσεων: 27 Απριλίου-7 Μαΐου
Προπώληση εισιτηρίων:
Ticket services
Εκδοτήριο: Πανεπιστημίου 39 (εντός Στοάς Πεσματζόγλου – μετρητοίς με εκτύπωση Voucher)
Τηλεφωνικά: 210.7234567 (με πιστωτική / χρεωστική κάρτα)
Online: www.ticketservices.gr (με πιστωτική / χρεωστική κάρτα)
Περισσότερα για το Θέατρο Δωματίου ΕΔΩ
FB: https://goo.gl/fljygU
Πρόσβαση:
«Θησείον – ΕΝΑ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ»
Τουρναβίτου 7, Αθήνα (Ψυρρή)
Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος: Σταθμός Θησείο
Μετρό: Γραμμή 3, Μοναστηράκι
The following two tabs change content below.

• Bio
• Latest Posts

Δημήτρης Καλαντζής

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.