Η εκπαίδευση σε έναν πεπερασμένο κόσμο

 Συντάκτης: 

Πέτρος Λινάρδος Ρυλμόν *

 

   Κάποιοι οικολόγοι ή υποστηρικτές της αποανάπτυξης, ή καμιά φορά ο υπουργός Περιβάλλοντος, είχαν έναν παππού στο χωριό που φρόντιζε, αν και αξιοποιούσε, έναν βοσκότοπο και το παρακείμενο δάσος μαζί με τους γείτονές
του, είχε τον δικό του μπαξέ και ανακύκλωνε ό,τι περίσσευε, κάνοντας λίπασμα ή ταΐζοντας τις κότες, δεν ήταν φτωχός, δεν ήταν πλούσιος και ήξερε καλά ό,τι έκανε στον χώρο όπου ζούσε και εργαζόταν.
  Ο παππούς αυτός απέχει έτη φωτός από τον μεσοαστό των πόλεών μας, που όλοι θέλουν να καλοπιάνουν, αλλά δεν είναι ευχαριστημένος με κανένα επίπεδο κατανάλωσης, συμβάλλει μεθοδικά στην κατασπατάληση φυσικών πόρων και στη μείωση της βιοποικιλότητας, ζει στην πολυκοσμία και τα μποτιλιαρίσματα, πιστεύοντας ότι ο διπλανός του φταίει για όλα και αγνοώντας περίπου τα πάντα που αφορούν την επιβίωσή του σ' αυτόν τον πλανήτη.
  Κανονικά εδώ και πολύ καιρό μπορούμε, αν θέλουμε, να μάθουμε ότι η ζωή των ανθρώπινων κοινωνιών στον πλανήτη έχει αποτέλεσμα τη συνεχιζόμενη μείωση και υποβάθμιση των φυσικών πόρων, ότι, με άλλα λόγια, ζούμε σε έναν πεπερασμένο κόσμο, τον οποίο αντιμετωπίζουμε ως μια ανεξάντλητη πηγή εισροών για τη βιομηχανία, την αγροτική οικονομία και την προσφορά υπηρεσιών.
  Αλλά για να τα μάθουμε όλα αυτά πρέπει να κάνουμε μια συνεχή ατομική προσπάθεια, γιατί ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνει κανείς ό,τι χρειάζεται για να ζήσει ως εργαζόμενος και ως πολίτης μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, δεν επιτρέπει τη συστηματική διάδοση αυτής της γνώσης, αλλά ούτε ασχολείται με το πώς θα μπορέσουν οι κοινωνίες μας να βγάλουν τα κατάλληλα συμπεράσματα για τους τρόπους με τους οποίους πρέπει να λειτουργούν και να αποφασίζουν.
  Ο φορντιστικός καπιταλισμός, που αποτελεί για τον περισσότερο κόσμο το πρότυπο μιας ευημερούσας και καλά οργανωμένης κοινωνίας, αντιμετώπισε την εκπαίδευση ως το μέσο απόκτησης επαγγελματικών γνώσεων, που επιτρέπει την ένταξη στις ιεραρχημένες και αυταρχικές δομές της καπιταλιστικής παραγωγής, ενώ οι γνώσεις που μπορούν να αξιοποιηθούν για την κριτική και δημιουργική παρέμβαση του πολίτη είναι ελλιπείς και μπορούν να εμπλουτιστούν πραγματικά μόνο σε συνάρτηση με την ταξική καταγωγή, το οικογενειακό μορφωτικό επίπεδο και το εισόδημα.
  Η αυτόνομη δυναμική, που χαρακτηρίζει σε κάθε κοινωνία την απόκτηση γνώσεων, σε μικρό βαθμό έχει τη δυνατότητα να στραφεί προς μια κριτική εναλλακτική σκέψη, που όταν εκδηλώνεται αφορά στιγμιαίες παρεμβάσεις του «πλήθους» ή νησίδες κοινωνικής και θεσμικής καινοτομίας.
  Ο νεοφιλελευθερισμός, με τη συστηματική προσπάθεια σύνδεσης της εκπαίδευσης με την κερδοφορία των επιχειρήσεων και ειδικότερα των ιδιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, επιδιώκει να εξαλείψει την οποιαδήποτε παραγωγή και διάδοση γνώσης με ανεξάρτητους και εναλλακτικούς στόχους.
  Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η επιβίωση της κοινωνίας των ανθρώπων θα εξαρτηθεί σε καθοριστικό βαθμό από τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι ζούμε σε έναν πεπερασμένο κόσμο και ότι πρέπει να στρέψουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δραστηριοποιούμαστε προς αυτήν την κατεύθυνση.
Θεματικές όπως η σύνδεση του περιβάλλοντος με τη φύση, την παραγωγή και την εργασία, η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών σε σχέση με τον σχεδιασμό και τη διοίκηση πολιτικών για την παραγωγή, την κοινωνία και το περιβάλλον και η σχέση δημόσιων υπηρεσιών, κοινωνικών πολιτικών και συνθηκών ζωής και υγείας των πολιτών μπορούν να εισαχθούν στα εκπαιδευτικά προγράμματα, σε συνδυασμό με την εξοικείωση με τις πραγματικές πρακτικές των δημόσιων θεσμών και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Δεν αρκεί να είμαστε υπέρ της δημοκρατίας, της κοινωνικής ισότητας, της ισορροπίας με το περιβάλλον. Χρειάζεται να μαθαίνουμε θεωρητικά και πρακτικά πώς αυτοί οι στόχοι επιτυγχάνονται.
  Η ιδέα ότι επειδή οι εργαζόμενοι και οι πολίτες μπορούν να εκφέρουν γνώμη, μπορούν και να σχεδιάσουν και να διαχειριστούν τη μεγαλύτερη αλλαγή στην παραγωγική και κοινωνική οργάνωση στην ιστορία της ανθρωπότητας, πρέπει να αντιμετωπιστεί κριτικά. Καμία μεγάλη αλλαγή στην πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών, ιδιαίτερα κατά τη βιομηχανική περίοδο, δεν έγινε ποτέ χωρίς παραγωγή και αξιοποίηση νέας γνώσης, και μια αλλαγή που επιδιώκει να είναι εξισωτική και βασισμένη στη δημοκρατία για όλους, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς συσσώρευση και διάδοση στους πολλούς των απαιτούμενων γνώσεων.
* οικονομολόγος