Συντάκτης: 

Σπύρος Μανουσέλης 

 

   Πριν από τριάντα χρόνια, το 1988, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (OMS) θέσπισε να αφιερώνεται κάθε 1η Δεκεμβρίου στην ευαισθητοποίηση των ανθρώπων σχετικά με τις δυνατότητες έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας της επιδημίας του AIDS.
 Με αφορμή λοιπόν την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS, σκεφτήκαμε να
συμβάλουμε σε αυτή την προσπάθεια με το μόνο αποτελεσματικό όπλο που διαθέτουμε: την ακριβή επιστημονική ενημέρωση.
Θα παρουσιάσουμε τις πιο πρόσφατες βιοϊατρικές εξελίξεις αλλά και τις κοινωνικοπολιτικές πρακτικές για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της πλανητικής επιδημίας του AIDS. Μιας ασθένειας που, αν και πλέον ιατρικά αντιμετωπίσιμη, γίνεται θανατηφόρα όταν τρέφεται από την άγνοια, την ένοχη σιωπή και τον απάνθρωπο κοινωνικό στιγματισμό των ασθενών.
Πράγματι, από όλες τις σχετικές έρευνες επιβεβαιώνεται ότι η έλλειψη κατάλληλης ενημέρωσης, οι κοινωνικές και ρατσιστικές προκαταλήψεις σε συνδυασμό με την απουσία έγκαιρης διάγνωσης ή των διαθέσιμων μέσων θεραπείας είναι οι αποφασιστικοί παράγοντες για την ταχύτατη εξάπλωση του ιού HIV, ο οποίος, ενώ προκαλεί την ασθένεια, δεν ευθύνεται για την πανδημία της.

Για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του συνδρόμου της επίκτητης ανοσοανεπάρκειας

Το AIDS παραμένει μέχρι σήμερα σοβαρότατη απειλή για την παγκόσμια δημόσια υγεία, δεδομένου ότι στον πλανήτη ζουν περίπου 37 εκατομμύρια άτομα, από αυτά το 63% στην Αφρική, που έχουν μολυνθεί από τον ιό HIV. Το σύνδρομο της επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας -αγγλιστί AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome)- συνιστά την κλινική έκφραση της λοίμωξης από τον ιό HIV.
Ο όρος «σύνδρομο» αναφέρεται στην παθολογική κατάσταση που εκδηλώνεται με συμπτώματα σε πολλά συστήματα του οργανισμού ταυτόχρονα, ενώ «επίκτητη» σημαίνει ότι η ασθένεια δεν κληρονομείται, αλλά το άτομο μπορεί να μολυνθεί από τον ιό οποιαδήποτε χρονική στιγμή της ζωής του, ενώ ο όρος «ανοσοανεπάρκεια» αναφέρεται στη δραματική εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού. Ο οποίος, χωρίς την κατάλληλη θεραπεία, δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά λοιμώξεις από ιούς, βακτήρια, μύκητες και μοιραία πεθαίνει.
Πρόκειται για μια χρόνια ασθένεια που, πρώτη φορά, αναγνωρίστηκε επίσημα το 1981 και δύο χρόνια αργότερα, το 1983, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι προκαλείται από τη λοίμωξη συγκεκριμένων κυττάρων του ανοσοποιητικού μας συστήματος (λεμφοκύτταρα Τ CD4) από τον ρετροϊό HIV.
Οι ρετροϊοί είναι μια ειδική οικογένεια ιών που το γενετικό τους υλικό δεν είναι από DNA αλλά από RNA. Οπως όλοι οι ιοί, δεν είναι ικανοί να ζουν και να πολλαπλασιάζονται αυτόνομα και γι’ αυτό μολύνουν, δηλαδή ενσωματώνονται στα πραγματικά ζωντανά κύτταρα ενός οργανισμού και χρησιμοποιούν τον κυτταρικό μηχανισμό των ανθρώπινων κυττάρων για να πολλαπλασιάζονται (βλ. τα κίτρινα σωματίδια στη φωτ.).
Η πανούργα στρατηγική των ρετροϊών, που όπως είπαμε έχουν γονιδίωμα μόνο από RNA, είναι: αφού εισβάλουν σε ένα κύτταρό μας, να μετατρέπουν χάρη στο ειδικό ένζυμό τους «αντίστροφη μεταγραφάση» το μικρό γονιδίωμά τους από RNA σε ένα μονόκλωνο μόριο DNA, το οποίο κατόπιν χρησιμεύει ως εκμαγείο για τον σχηματισμό του άλλου κλώνου συμπληρωματικού DNA που τους λείπει.
Αυτή η περίπλοκη διαδικασία μετάφρασης του μονόκλωνου RNA του ιού, δηλαδή από μία μόνο αλυσίδα, σε δίκλωνο DNA, το οποίο, κατόπιν, ενσωματώνεται στο δίκλωνο DNA των ανθρώπινων λεμφοκυττάρων, επιτρέπει στους ρετροϊούς HIV να εγκαθίστανται για πάντα στο γενετικό υλικό μας και να συμπεριφέρονται σαν να ήταν ανθρώπινα γονίδια!
Ωστόσο, είναι σοβαρό σφάλμα να ταυτίζει κανείς την ασθένεια του AIDS με την παρουσία του ρετροϊού HIV στα κύτταρά μας: ένα άτομο μπορεί να έχει μολυνθεί από τον ιό, να είναι «HIV οροθετικός»

Ο ρετροϊός HIV & η μάστιγα του AIDS

, χωρίς να εκδηλώνει απαραίτητα τα καταστροφικά συμπτώματα της πάθησης του AIDS. Μπορεί δηλαδή να είναι παθητικός φορέας της ασθένειας και χωρίς να το γνωρίζει, γι’ αυτό οι γιατροί επιμένουν ότι τα άτομα υψηλού κινδύνου πρέπει να υποβάλλονται συστηματικά στο σχετικό διαγνωστικό τεστ.
Με την πάροδο του χρόνου όμως, ο αδρανής ρετροϊός HIV που έχει ενσωματωθεί στο DNA των ανθρώπινων λεμφοκυττάρων ενεργοποιείται, πολλαπλασιάζεται και καταστρέφει το λεμφοκύτταρο που τον φιλοξενεί για να απελευθερωθεί και να μολύνει όλο και περισσότερα λεμφοκύτταρα Τ CD4. Με αποτέλεσμα να καταρρέει προοδευτικά το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, ο όποιος καθίσταται ανίκανος να καταπολεμήσει ακόμη και τις πιο απλές μολύνσεις, που συχνά οδηγούν σε θανατηφόρες νεοπλασίες.

Το παρόν και το μέλλον του AIDS

Από το 1982, εποχή της διάγνωσης του AIDS, μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί παγκοσμίως περίπου 78 εκατομμύρια περιπτώσεων λοίμωξης από τον ιό και 35 εκατομμύρια θανάτων από επίκτητη ανοσοανεπάρκεια.
Μετά το 2005, περίοδο μεγάλης έξαρσης στη διάδοση της ασθένειας, και μέχρι τον προηγούμενο χρόνο καταγράφτηκαν παγκοσμίως περίπου 37 εκατομμύρια άνθρωποι με μόλυνση από τον HIV, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της PLWHA: People Living With HIV/AIDS. Από αυτούς, 34,9 εκατομμύρια είναι ενήλικοι (με 17,8 εκατομμύρια γυναίκες!) και 1,8 εκατομμύρια παιδιά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 63% από αυτά τα άτομα ζουν στην Αφρική, περίπου 25,6 εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ η κατάσταση είναι σαφώς καλύτερη σε άλλα μέρη της Γης. Στον τόπο μας, για παράδειγμα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων του υπουργείου Υγείας) μέχρι και την 31η Οκτωβρίου του 2018, έχουν καταγραφεί 17.241 περιστατικά λοίμωξης από HIV, το 82,83% άνδρες.
Από το σύνολο των ατόμων αυτών, οι 4.199 έχουν εμφανίσει AIDS και 10.177 βρίσκονται υπό αντιρετροϊκή θεραπεία.
Ο συνολικός αριθμός των καταγεγραμμένων θανάτων ανέρχεται στους 2.846, ενώ οι νέες διαγνώσεις τα τρία τελευταία έτη (2016 - 2018) είναι σε σταθερά επίπεδα (≈5 ανά 100.000 πληθυσμού).
Ενα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που προέκυψε πρόσφατα από τις αναλύσεις του ΚΕΕΛΠΝΟ για τη δυναμική της ασθένειας στην Ελλάδα είναι ότι, ενώ τα τελευταία 9 χρόνια οι περισσότερες διαγνώσεις του ιού HIV αφορούν κυρίως άτομα ηλικίας 30-39 ετών, από το 2015 παρατηρείται αυξητική τάση στο ποσοστό των νέων διαγνώσεων σε άτομα ηλικίας 50-64 ετών.
Οσον αφορά τώρα την έγκαιρη διάγνωση και την κατάλληλη αντιρετροϊκή θεραπεία στις μέρες μας, οι νέες βιοϊατρικές πρακτικές επιτρέπουν σε έναν οργανισμό που πάσχει από AIDS να αντιμετωπίζει επαρκώς τις περισσότερες λοιμώξεις που οφείλονται στην επίκτητη ανοσοανεπάρκεια και να λειτουργεί σαν να ήταν υγιής.
Πράγματι, χάρη στις εντυπωσιακές προόδους της βασικής έρευνας και της βιοϊατρικής θεραπείας, διαθέτουμε ήδη διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις και μερικά νέα φάρμακα που μπορούν να αναστείλουν, θεωρητικά επ’ αόριστον, τον πολλαπλασιασμό των ρετροϊών HIV ή την καταστροφική δράση τους στα ανθρώπινα κύτταρα.
Σήμερα, ο κίνδυνος μετάδοσης των ρετροϊών του AIDS από τη μητέρα στο έμβρυο ή στο βρέφος έχει μειωθεί δραστικά, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι η μητέρα ακολουθεί σχολαστικά την κατάλληλη θεραπεία από τη στιγμή που μένει έγκυος. Οσο για τις ελεύθερες ερωτικές επαφές με ένα ή περισσότερα άτομα, αυτές επιτρέπουν ώς έναν βαθμό τη μείωση της ερωτικής μετάδοσης του HIV.
Μάλιστα, για τους ασθενείς με AIDS στις πιο πλούσιες χώρες, η μέχρι χθες μοιραία παρουσία των ρετροϊών του HIV τείνει να μετατραπεί σε ελεγχόμενη φαρμακευτικά μόλυνση. Και μολονότι δεν μπορούν (ακόμη) να απαλλαγούν οριστικά από τους ρετροϊούς, οι ασθενείς με AIDS είναι σε θέση, εφόσον ακολουθούν αυστηρά την κατάλληλη ιατρική αγωγή, να έχουν μια σχετικά φυσιολογική ζωή: να εργάζονται, να ταξιδεύουν, ακόμη και να κάνουν παιδιά!
Μολονότι, λοιπόν, δεν διαθέτουμε ακόμη μια αποτελεσματική θεραπεία για την οριστική εξάλειψη της παρουσίας και του πολλαπλασιασμού των ρετροϊών, διαθέτουμε ήδη αρκετά φάρμακα που αναστέλλουν τις αρνητικές συνέπειες της ασθένειας και οι ειδικοί προσπαθούν να δημιουργήσουν εμβόλια που, στο μέλλον, θα μπορούν να εξαλείφουν στοχευμένα όχι μόνο την είσοδο αλλά και την εκδήλωση του AIDS.
Σε αυτή τη δεύτερη προσέγγιση εντάσσονται οι τρέχουσες πρωτοποριακές -αλλά, για την ώρα, ατελέσφορες- έρευνες αντιβιοτικών ικανών να εξαλείφουν τη δυνατότητα εισόδου των ρετροϊών HIV στον οργανισμό μας και άρα να επιτύχουν την πολυπόθητη οριστική εξάλειψη της ασθένειας του AIDS.

Επτά επίμονα «επιστημονικά» μυθεύματα για το AIDS

Tα αίτια που προκαλούν το σύνδρομο της επίκτητης ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας, δηλαδή την ασθένεια του AIDS, είναι οι ρετροϊοί HIV, η δομή και η συμπεριφορά των οποίων είναι πλήρως γνωστές και προβλέψιμες από τους επιστήμονες.
Παρ’ όλα αυτά, η ασθένεια του AIDS εξακολουθεί να τρέφεται και να δυναμώνει από την άγνοια των θυμάτων της, οι οποίοι επιμένουν σε κάποιες αντιεπιστημονικές ιδεοληψίες και αυθαίρετες ψυχολογικές παρανοήσεις.
Ιδού μερικές από τις πιο συνηθισμένες:

 Η παρουσία στον οργανισμό του ρετροϊού HIV ισοδυναμεί πάντα με την  εκδήλωση του AIDS. Οπως είδαμε, αυτό δεν ισχύει. Πλέον, το σύνδρομο της επίκτητης ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας εκδηλώνεται μόνο όταν λείπει η κατάλληλη θεραπεία. 

Η πλούσια και ελεύθερη σεξουαλική ζωή και η ενδοφλέβια λήψη ναρκωτικών  ουσιών οδηγούν νομοτελειακά στο AIDS. Μολονότι είναι αλήθεια ότι αυτές οι συμπεριφορές ενέχουν τον κίνδυνο μόλυνσης από HIV, ο κίνδυνος μόλυνσης μπορεί να συμβεί στην καθεμία ή στον καθένα. Ακόμη και σε όσους είναι αυστηρά μονογαμικοί και δεν κάνουν χρήση ενέσιμων ναρκωτικών ουσιών. Αυτή η διαδεδομένη προκατάληψη παραβλέπει τον κίνδυνο μετάδοσης της ασθένειας από τις μητέρες στα παιδιά, ενώ κάθε μέρα γεννιούνται σε όλο τον κόσμο περίπου 600 παιδιά που είναι HIV οροθετικά.

 Το AIDS αφορά κυρίως μια ιδιαίτερη και περιορισμένη κοινωνική ομάδα,  τους ομοφυλόφιλους. Δυστυχώς για τους ομοφοβικούς, πάνω από το 16% των ανδρών και το 78% των γυναικών που είναι φορείς του HIV μολύνθηκαν από ετερόφυλες ερωτικές σχέσεις. Ο κίνδυνος μόλυνσης αφορά, επομένως, όσους ή όσες δεν χρησιμοποιούν προφυλακτικά.

 Η καθημερινή επαφή με άτομα που πάσχουν από AIDS είναι εξαιρετικά  επικίνδυνη και αυξάνει τις πιθανότητες μόλυνσης. Πρόκειται για ένα πολύ συνηθισμένο σφάλμα: ο ρετροϊός μεταδίδεται αποκλειστικά μέσω του αίματος, του σπέρματος, των κολπικών εκκρίσεων και του μητρικού γάλακτος. Και οι σεξουαλικές επαφές χωρίς προφυλακτικά αποτελούν τον συνηθέστερο τρόπο μετάδοσης (περίπου το 80% των διαγνώσεων).

 Αν ένα ζευγάρι έχει αποκλειστικές ερωτικές σχέσεις με τον/τη σύντροφό  του, δεν χρειάζεται να κάνουν ειδικό τεστ διάγνωσης. Πρόκειται για ακόμη ένα μύθευμα. Ολα τα άτομα που έχουν ερωτική ζωή οφείλουν να υποβάλλονται στο τεστ ώστε να είναι απολύτως βέβαιοι ότι δεν έχουν πρόβλημα.

 Ενα HIV οροθετικό άτομο είναι εύκολα διακριτό και καταδικασμένο σε  θάνατο. Πρόκειται για μια εμφανή προκατάληψη που προέρχεται από την πρώτη φάση εκδήλωσης και αντιμετώπισης της ασθένειας. Σήμερα, χάρη στην πρόοδο των γνώσεών μας, οι φορείς του AIDS δεν διακρίνονται από τους άλλους ανθρώπους και είναι προστατευμένοι νομικά. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η βιοϊατρική θεραπεία έχει κάνει τεράστια πρόοδο, αλλά και η κοινή γνώμη έχει γίνει προοδευτικά πιο ανεκτική απέναντι στους ασθενείς.

 Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες ευθύνονται κυρίως για τη διάδοση του AIDS  στη χώρα μας. Πρόκειται για μια διαδεδομένη ρατσιστική προκατάληψη που δεν επιβεβαιώνεται καθόλου από τα στατιστικά δεδομένα και τις σχετικές έρευνες. Αντίθετα, όπως προέκυψε πολύ πρόσφατα από τη μεγαλύτερη σχετική έρευνα, πρόσφυγες και μετανάστες που έφυγαν από τη χώρα τους υγιείς, μολύνθηκαν σε ποσοστό 50% από τον ιό του AIDS όταν έζησαν στη χώρα υποδοχής! Αυτή η πολύ πρόσφατη εντυπωσιακή ανακάλυψη προέκυψε από εκτενή έρευνα της «Euro Coord», του γνωστού ευρωπαϊκού δικτύου μελέτης για τον πανευρωπαϊκό και διεθνή συντονισμό των κλινικών ερευνών για το HIV-AIDS. Σε αυτή την εκτενή κλινική έρευνα, συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν λεπτομερή δεδομένα από τον Ιούλιο του 2013 μέχρι τον Ιούλιο του 2015 που αφορούν πάνω από 2.200 ενήλικους μετανάστες που πάσχουν από AIDS.
Η έρευνα δείχνει σαφώς ότι η πλειονότητα αυτών των ανθρώπων «κόλλησαν» τον ρετροϊό του AIDS μετά τη μετανάστευσή τους στην ευρωπαϊκή χώρα υποδοχής: το ποσοστό μόλυνσης στη χώρα υποδοχής κυμαίνεται μεταξύ 32% και 64%.
Κάτι που, για τους ειδικούς που πραγματοποίησαν την έρευνα, εξηγείται επαρκώς από τις πολύ ακραίες συνθήκες στις οποίες υποβλήθηκαν οι πρόσφυγες κατά το ταξίδι τους και στις αντίξοες συνθήκες ζωής και εργασίας στη χώρα υποδοχής.
Γεγονός που γίνεται αμέσως εμφανές από το υψηλό ποσοστό μόλυνσης των γυναικών που από βιοτική ανάγκη καταφεύγουν στην πορνεία. Και, ως γνωστόν, η πορνεία αποτελεί βασικό παράγοντα για τη διάδοση σεξουαλικών παθήσεων όπως το AIDS.

Έντυπη έκδοση