Έκθεση ΟΗΕ: Βασανιστήρια, ληστείες, ξυλοδαρμοί, επαναπροωθήσεις χωρίς σωσίβιο

Οι περισσότεροι από εμάς, διαβάζοντας τη 18σέλιδη Έκθεση του ΟΗΕ, σταθήκαμε στο άρθρο 32 και την de facto πολιτική των επαναπροωθήσεων. Όμως, αν προσέξουμε όλα τα άρθρα και κυρίως τις παραπομπές, αναφέρονται βασανιστήρια, ληστείες, η ποινικοποίηση της διάσωσης και η συνεργασία Ελλάδας - Frontex.

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΑΡΧΟΝΤΑΚΗΣ

Όλες οι αναφορές στην Έκθεση του ΟΗΕ για τα push backs που «καίνε» την ελληνική κυβέρνηση:

• Οι διασώστες κινδυνεύουν με φυλάκιση και πρόστιμα, αν πάρουν την πρωτοβουλία και προβούν σε διάσωση.
• Διαφορετικές ομάδες προσφύγων που έφτασαν στα ελληνικά νησιά ή την ηπειρωτική χώρα, συλλαμβάνονταν από στρατιωτικές ή αστυνομικές δυνάμεις που κατέσχαν τα υπάρχοντά τους (ληστεία), συμπεριλαμβανομένων των κινητών τους τηλεφώνων, διαβατήρια ή άλλα έγγραφα ταυτοποίησης, μεγάλα χρηματικά ποσά, ακόμα και συνταγογραφημένα φάρμακα.
• Ξυλοδαρμοί από αστυνομικούς και κράτηση για πολλές ημέρες μέχρι την επαναπροώθησή τους.
• Επαναπροωθηση παιδιών, κατά παράβαση της Σύμβασης Δικαιωμάτων του Παιδιού.
• Νομική ευθύνη Frontex για τον μη τερματισμό των επιχειρήσεων στην Ελλάδα παρά τις «σοβαρές, συστημικές και συνολικά διαδεδομένες» παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κατηγορείται πως όχι μόνο δεν διερεύνησε καταγγελίες, αλλά διευκόλυνε την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Θα ακολουθήσουμε, με τη σειρά, μια μίνι ανάλυση όπου θα αναφέρονται οι φράσεις-κλειδιά, οι παραπομπές και τα σημαντικότερα σημεία της Έκθεσης που αφορούν την Ελλάδα. Τέλος, θα αναφέρουμε κάποιες από τις λύσεις που προτείνει ο Ειδικός Ανταποκριτής για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών.

Περίληψη της Έκθεσης

Στην περίληψη της Έκθεσης αναφέρεται, μεταξύ άλλων, πως τα push backs είναι de facto πολιτική από πολλά κράτη-μέλη του ΟΗΕ που έχουν μεταναστευτικές ροές. Η αναφορά στην Ελλάδα στο άρθρο 32 είναι ειδική, λόγω του όγκου των επαναπροωθήσεων και της κυβερνητικής πολιτικής. Αυτό που ανησυχεί τον Ειδικό Ανταποκριτή, είναι η ηθική και νομοθετική νομιμοποίηση των επαναπροωθήσεων.

Το άρθρο 1 της έκθεσης είναι η εισαγωγή, με την οποία ενημερώνει πως η Έκθεση αφορά επαναπροωθήσεις στη στεριά και τη θάλασσα.
Από το άρθρο 2 μέχρι το άρθρο 17, αναφέρονται οι επισκέψεις, οι εκπαιδεύσεις και η δράση του, δηλαδή τις περισσότερες πηγές από τις οποίες απέκτησε στοιχεία και μαρτυρίες. Αφορούν όλο τον κόσμο.
Από το άρθρο 18, η μελέτη αφορά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διεθνή σύνορα, τις τάσεις, την πρόληψη των παραβιάσεων και την ευθύνη.
Στο άρθρο 20 γίνεται ειδική αναφορά στην Ουκρανία και ευχαριστεί τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δράση τους στην ανθρωπιστική κρίση.
Στο άρθρο 22 αναφέρει τις σωστές πρακτικές πάλι από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες χώρες, με την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν και το άσυλο που δόθηκε σε Αφγανούς που βρίσκονταν σε άμεσο κίνδυνο.
Στο άρθρο 25 γίνεται σαφής αναφορά για την Κεντρική Μεσόγειο, και δη την Ιταλία, και την άρνησή της να προσφέρει επαρκή βοήθεια στους πρόσφυγες. Υπογραμμίζει πως όσοι επαναπροωθούνται στην Λιβύη, κινδυνεύουν με βασανιστήρια, κακοποίηση, εκτέλεση, εξαφανίσεις (δολοφονία ή επ' αόριστον φυλάκιση), σεξουαλική βία, παραδικαστικές συλλήψεις (από ομάδες πολέμαρχων και traffickers) και άλλους κινδύνους.

Η πρώτη αναφορά στην Ελλάδα από τον Ειδικό Ανταποκριτή Felipe Gonzales Morales

Η πρώτη αναφορά για την Ελλάδα έρχεται στο άρθρο 26 και στον νόμο 4825/2021 της 4ης Σεπτεμβρίου του 2021, όπου θέτει όρους και περιορισμούς για ιδιώτες και ΜΚΟ που έχουν τη θέληση να προβούν σε Έρευνα και Διάσωση. Απαιτείται αίτηση και ειδική άδεια από την Ελληνική Ακτοφυλακή/Λιμενικό. Τη δεδομένη στιγμή, οι οργανισμοί μπορούν να δράσουν μόνο με εντολή των Λιμενικών Αρχών και οι διασώστες κινδυνεύουν με φυλάκιση και πρόστιμα, αν πάρουν την πρωτοβουλία και προβούν σε διάσωση. Γίνεται επίσης ειδική αναφορά στην Ιταλία, όπου οι αρχές κάνουν μακροσκελείς και ενδελεχείς ελέγχους σε διασωστικά πλοία που εμπλέκονται στην Έρευνα και Διάσωση, μη δίνοντας άδεια απόπλου ή δικαίωμα αποβίβασης σε λιμένα της χώρας.

Στο άρθρο 28 ο Ειδικός Ανταποκριτής κατηγορεί την Ελλάδα για βασανιστήρια και αναφέρει πως «με όποιον τρόπο έχει ταξιδέψει κανείς σε διεθνή σύνορα, πρέπει να εξετάζεται το αίτημα για άσυλο ξεχωριστά, να έχει πρόσβαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, να εξετάζονται οι συνθήκες των χωρών από όπου έφυγαν, να αξιολογούνται οι ανάγκες τους, να έχουν πρόσβαση σε άσυλο με τρόπο που ανταποκρίνεται στο φύλο τους».

Εδώ συναντάμε την παραπομπή του Παγκόσμιου Οργανισμού Ενάντια στα Βασανιστήρια, η οποία αναφέρει, λέξη προς λέξη, πως «διαφορετικές ομάδες προσφύγων που έφτασαν στα ελληνικά νησιά ή την ηπειρωτική χώρα, συλλαμβάνονταν από στρατιωτικές ή αστυνομικές δυνάμεις που κατέσχαν τα υπάρχοντά τους (σ.σ. ληστεία), συμπεριλαμβανομένων των κινητών τους τηλεφώνων, διαβατήρια ή άλλα έγγραφα ταυτοποίησης, μεγάλα χρηματικά ποσά, ακόμα και συνταγογραφημένα φάρμακα».

Στην ίδια παράγραφο, που τιτλοφορείται "Use of force, torture, and other forms of ill-treatment", γίνεται λόγος για ξυλοδαρμούς από αστυνομικούς και κράτηση για πολλές ημέρες μέχρι την επαναπροώθησή τους.

Επαναπροωθήσεις χωρίς σωσίβιο

Η έκθεση υπογραμμίζει πως η ελληνική νομοθεσία προβλέπει την κράτηση ως το τελευταίο μέτρο, παρότι είναι κοινή τακτική η παράνομη κράτηση πριν την επαναπροώθηση στην Τουρκία. Λίγο αργότερα, γίνεται αναφορά πως ανάμεσα στα άτομα που επαναπροωθήθηκαν, ήταν παιδιά, κατά παράβαση της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Στην ίδια έκθεση και συγκεκριμένα στην τρίτη παράγραφο, που τιτλοφορείται "Push backs from several Greek islands", αναφέρεται πως επαναπροωθήσεις προσφύγων και μεταναστών έγιναν ακόμα και χωρίς σωσίβιο...

Το άρθρο 32 είναι το γνωστό άρθρο-κόλαφος, που αναφέρει πως οι επαναπροωθήσεις είναι de facto τακτική της ελληνικής κυβέρνησης. Μάλιστα, έχουν σημειωθεί περισσότερες από 17.000.

Στο άρθρο 52 καταγγέλεται πως το 2021 η ελληνική κυβέρνηση εξέδωσε δύο διυπουργικές αποφάσεις αναφέροντας Ασφαλείς Τρίτες Χώρες. Η Τουρκία αναφέρεται ως Ασφαλής Τρίτη Χώρα για πρόσφυγες από το Αφγανιστάν, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, τη Σομαλία και τη Συριακή Αραβική Δημοκρατία. Αυτές οι χώρες είναι οι πιο δημοφιλείς χώρες καταγωγής για όσους ζητούν άσυλο στην Ελλάδα. Η απόφαση είχε αναδρομικό χαρακτήρα και ώθησε σε αύξηση κατά 126% των απορρίψεων ασύλου.

Στην Ελλάδα, περισσότερες από 6.400 αιτήσεις ασύλου θεωρούνται μη αποδεκτές βάσει της αιτιολογίας Ασφαλούς Τρίτης Χώρας. Οι μόνες εξαιρέσεις στον κανόνα ήταν τα παιδιά κάτω των 15 ετών και τα παιδιά θύματα trafficking, βασανιστηρίων, βιασμού, ψυχολογικής, σωματικής και σεξουαλικής βίας. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το status αυτό από το 2020, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να μένουν επ' αόριστον στα hotspots, χωρίς προστασία, νομικό status, υπηρεσίες και επιδόματα.

Αυξήσεις έχουν παρατηρηθεί στο κέντρο κράτησης της Κω, που φιλοξενεί το μοναδικό κέντρο κράτησης ατόμων προς απέλαση στο Ανατολικό Αιγαίο. Οπότε κρατούνται επ' αόριστον χωρίς την πιθανότητα απέλασης.

Στο άρθρο 55, δύο δικαστήρια της Θέουτα στην Ισπανία έκριναν πως οι απελάσεις παιδιών που αιτούνται άσυλο είναι παράνομες, παρά τη συμφωνία Ισπανίας - Μαρόκου. Αντίστοιχα, στο άρθρο 58 το δικαστήριο δικαίωσε Σομαλό πρόσφυγα, που από τα σύνορα της Αυστρίας επαναπροωθήθηκε στη Σλοβενία, από εκεί επαναπροωθήθηκε στην Κροατία και από εκεί στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, καθώς είχε εκφράσει την επιθυμία του να ζητήσει άσυλο σε αστυνομικό τμήμα της Αυστρίας. Στο άρθρο 59 καταδικάστηκε η Σλοβενία από το Ανώτατο Δικαστήριο για τον ίδιο λόγο και η Βουλγαρία για επαναπροώθηση Τούρκου δημοσιογράφου στην Τουρκία, κατά τη διάρκεια του αποτυχημένου πραξικοπήματος. Τα δικαστήρια των ευρωπαϊκών χωρών έχουν ανοίξει πολλές δίκες που όλες αναφέρονται στην Έκθεση του Ειδικού Ανταποκριτή.

Στο άρθρο 64, το Διοικητικό Δικαστήριο του Μονάχου έκρινε παράνομη τη διμερή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας, όπου αναφέρονταν η άμεση επαναπροώθηση στην Ελλάδα προσφύγων που αιτούνταν άσυλο στα γερμανο-αυστριακά σύνορα. Το δικαστήριο την έκρινε «εμφανώς παράνομη» και ενάντια στην Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.

Από το 2018 μέχρι σήμερα, δεκάδες πρόσφυγες έχουν αδικηθεί με αυτόν τον τρόπο, διότι οι υποθέσεις τους δεν εξετάστηκαν επί της ουσίας και μεμονωμένα (σ.σ. με βάση τις ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου και τους κινδύνους επιστροφής στη χώρα από όπου διέφυγε, ενώ απορρίπτονταν οι αιτήσεις λόγω προγενέστερης αίτησης ασύλου στην Ελλάδα). Η απόφαση λαμβάνει υπόψη τις αδυναμίες του ελληνικού συστήματος χορήγησης ασύλου και κρίνει πως, εφόσον έχουν ζητήσει άσυλο στην Ελλάδα και αυτό έχει απορριφθεί, έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν άσυλο σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα.

Στο άρθρο 65 ο Ειδικός Ανταποκριτής του ΟΗΕ συμφωνεί ισχυρά με την άποψη πως τα λιμάνια της Λιβύης δεν μπορούν να θεωρούνται ασφαλή για πρόσφυγες. Στο άρθρο 66 ο Ειδικός Ανταποκριτής ζητά σοβαρές μεταρρυθμίσεις στη Frontex, συμφωνεί με το πάγωμα του μπάτζετ της Υπηρεσίας που ψηφίστηκε στο Ευρωκοινοβούλιο τον Οκτώβρη του 2021 με ισχύ το 2022, εκτός και αν βελτιωθούν τα ζητήματα των διαδικασιών, των οικονομικών και της εκπαίδευσης του προσωπικού.

Η έκθεση του Ευρωπαίου Επιτρόπου βρίσκει σύμφωνο τον Ειδικό Ανταποκριτή για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την έλλειψη διαφάνειας στις επιχειρήσεις της και την έλλειψη ευθύνης. Αναφέρει ακόμα μια υπόθεση που διερευνάται από τον Μάιο του 2021, όπου δύο άτομα που αιτούνταν άσυλο επαναπροωθήθηκαν από τη Frontex στο Αιγαίο, με τη Frontex να φέρει τη νομική ευθύνη για τον μη τερματισμό των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, παρά τις «σοβαρές, συστημικές και συνολικά διαδεδομένες» παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στο άρθρο 67 η Frontex κατηγορείται πως όχι μόνο δεν διερεύνησε καταγγελίες, αλλά διευκόλυνε την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μια ακόμη κατηγορία που εξαπολύεται κατά της Frontex μέσα από τις παραθέσεις, είναι πως επικοινωνούσε με την ελληνική ακτοφυλακή με «μυστικό τρόπο». Υποθετικά, αυτό μπορεί να συνέβαινε για να μη γίνοταν αντιληπτό από τα διασωστικά πλοία και να προβαίνουν σε επαναπροωθήσεις.

Στο άρθρο 73, στον επίλογο και τις προτάσεις, η Ελλάδα καλείται μη ονομαστικά (την έχουν συμπεριλάβει με σαφήνεια εξάλλου στο άρθρο 32), ως μέλος από «κάποιες χώρες που πρέπει να πάρουν μέτρα κατά της ασυλίας των αξιωματικών που προβαίνουν σε επαναπροωθήσεις, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε κανονικοποίηση τακτικών κακοποιητικής και βίαιης κυβερνητικής τακτικής με συνεχιζόμενη ατιμωρησία για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών. Όπως αποδείχθηκε, αν οι επαναπροωθήσεις γίνουν στοιχείο ρουτίνας της συνοριακής πολιτικής, θα υπάρχουν σοβαρές και μακροχρόνιες συνέπειες στην υγεία και την ευεξία των μεταναστών».

Στο άρθρο 78, ο Ειδικός Ανταποκριτής του ΟΗΕ καλεί τα μέλη να σταματήσουν τις επαναπροωθήσεις.

Τέλος, στο άρθρο 81 καλεί τις χώρες-μέλη να αναθεωρήσουν τις νομολογίες περί Ασφαλούς Τρίτης Χώρας. Συνολικά οι αναφορές είναι πολλές, και από το άρθρο 76 μέχρι το άρθρο 82 ο Ειδικός Ανταποκριτής κάνει συνεχώς συστάσεις.

Το δυστύχημα είναι πως βρισκόμαστε ως χώρα σε μία πολύ κακή συνθήκη ώστε αυτές οι συστάσεις -και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εν γένει- να γίνουν σεβαστές.

Διαβάστε ολόκληρη την 18σέλιδη Έκθεση του Ειδικού Εισηγητή του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών, Felipe Gonzalez Morales.

H σχετική 12σέλιδη Έκθεση αποκλειστικά για την Ελλάδα

Στη σχετική 12σέλιδη Έκθεση για την Ελλάδα, από την οποία άντλησε πληροφορίες και μαρτυρίες ο Ειδικός Ανταποκριτής, στη σελίδα 6 αναφέρονται οι άθλιες συνθήκες κράτησης στη Μόρια και άλλα hotspots και στη σελίδα 7 η σεξουαλική βία και οι παρενοχλήσεις σε αυτά, κατά γυναικών και κοριτσιών. Για την ιστορία, στη σελίδα 8 αναφέρεται μέχρι και η εκτόξευση δακρυγόνων σε ευθεία βολή και οι ξυλοδαρμοί, κατά την αντιφασιστική πορεία που έγινε στο Κερατσίνι μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα.

Σας παραθέτουμε ολόκληρη την 12σέλιδη Έκθεση.

Στην ίδια 12σέλιδη Έκθεση, στο άρθρο 16 που εκτείνεται στις σελίδες 3 και 4, αναφέρεται ξανά η βία και οι παράνομες κατασχέσεις (κρατική ληστεία) και καταστροφές των υπαρχόντων των προσφύγων και η επαναπροώθηση ακόμα και Τούρκων υπηκόων (που είτε είναι κουρδικής καταγωγής είτε Τούρκοι αντικαθεστωτικοί, διατρέχουν τον ίδιο κίνδυνο από το τουρκικό κράτος).

Συνολικά αναφέρεται η κατάλυση του Κράτους Δικαίου, η μη πρόσβαση σε δικηγόρο, η μη παρουσία ενώπιον δικαστή, η παρουσία αστυνομικών κατά την ιατρική εξέταση, η πρόσβαση στους ιατρικούς φακέλους και η μη παρουσία μεταφραστή. 

Ακολουθήστε το 20/20 Magazine στο Google News, στο Facebook, το Twitter και το Instagram.