Μια ιστορία του μέλλοντος από την πλευρά του πλανήτη

Το εξώφυλλο του βιβλίου «Ακατοίκητη γη: μια ιστορία του μέλλοντος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο

Τάσος Τσακίρογλου

 

«Τα πράγματα είναι άσχημα, πολύ άσχημα!» Ετσι ξεκινά το βιβλίο του «Ακατοίκητη γη: μια ιστορία του μέλλοντος» (εκδόσεις Μεταίχμιο) ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέλς και η αλήθεια είναι πως αυτό λειτουργεί κάπως αποτρεπτικά για να συνεχίσεις, αφού εικάζεις ότι πρόκειται για ακόμα ένα καταστροφολογικό έργο, σαν τα σενάρια των ταινιών

τρόμου που όλο και πιο συχνά βλέπουμε τα τελευταία χρόνια. Πλημμύρες, μεγα-πυρκαγιές, τυφώνες, τσουνάμι, θαλασσοστρόβιλοι, μόλυνση των ωκεανών, υπερθέρμανση του πλανήτη και πάει λέγοντας.

Και όμως, σύντομα αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις πέσει έξω. Το βιβλίο ανήκει σ’ εκείνη την κατηγορία που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «myth busters», δηλαδή μια μελέτη που διαλύει μύθους. Και μάλιστα ορισμένους από τους πλέον διαδεδομένους. Οπως:

● Η κλιματική αλλαγή προχωρά με αργούς ρυθμούς.

● Αφορά κυρίως τον φυσικό και λιγότερο τον ανθρώπινο κόσμο.

● Η «ανάπτυξη» και η τεχνολογία με τα επιτεύγματά της μπορούν να μας σώσουν από την οργή της φύσης.

● Οι πλούσιοι μπορούν με κάποιους τρόπους να αποφύγουν τις συνέπειές της.

● Η αλλαγή των ατομικών καταναλωτικών συνηθειών μας και το «πρασίνισμά» τους μπορούν να μας βγάλουν από το αδιέξοδο.

● Αποτελεί κάτι που έχει ξαναγίνει στο παρελθόν και άρα δεν χρειάζεται να ανησυχούμε ιδιαίτερα. Απλώς επαναλαμβάνεται ένας από τους φυσικούς κύκλους.

● Το μόνο που έχουμε να κάνουμε ως ανθρώπινο είδος είναι να προσαρμοστούμε στις επικείμενες αλλαγές και αυτό είναι εφικτό.

● Η κλιματική αλλαγή είναι ένα μεγάλο ψέμα που έχουν εκπονήσει κάποιοι για να διασπείρουν τον φόβο και δεν συνιστά μια πραγματικότητα του φυσικού κόσμου που αποδεικνύεται επιστημονικά (αρνητές).

Ο Γουάλας-Γουέλς, με μια δουλειά μυρμηγκιού, έχει συλλέξει και επεξεργαστεί δεκάδες επιστημονικές μελέτες, έρευνες, βιβλία, άρθρα και επιστημονικά δεδομένα, τα οποία παραθέτει σαν παραπομπές σε 65 πυκνογραμμένες σελίδες, στο τέλος του βιβλίου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το έργο του αποτελεί μια σύνοψη όλου αυτού του όγκου των δεδομένων που βρίσκονται στη διάθεση του καθενός, αλλά, λόγω της απάθειας και της αδιαφορίας μας, ελάχιστοι ασχολούνται μαζί τους. Οπως λέγεται συχνά, «το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο είναι να δεις αυτό που βρίσκεται κάτω από τη μύτη σου».

Οπως είπαμε και παραπάνω, ο συγγραφέας δεν παρουσιάζει το έργο του για να μας βυθίσει στην απελπισία και στην απάθεια. Το αντίθετο: απευθύνει ένα μήνυμα αφύπνισης προς όλους, υποστηρίζοντας ότι καταλυτική παράμετρος στην εξίσωση της κλιματικής αλλαγής είναι η ανθρώπινη δράση. Γι’ αυτό και το βιβλίο του δεν παραλείπει τα «ίσως», τα «πιθανώς» και τα «ενδέχεται».

Επειδή δεν μπορούμε να ξέρουμε ποια ακριβώς θα είναι η αντίδραση των ανθρώπινων κοινωνιών μπροστά στον κίνδυνο του αφανισμού τους. Οπως λέει ο ίδιος, «η ανθρώπινη δράση είναι αυτή που θα καθορίσει το μελλοντικό κλίμα, όχι τα κλιματικά συστήματα που βρίσκονται πέραν του ελέγχου μας». Σε αυτό έγκειται η αισιοδοξία του, όπως και στην πεποίθηση πως «αν οι άνθρωποι είναι ικανοί να δημιουργήσουν ένα πρόβλημα, τότε μπορούν και να το λύσουν».

Η προσέγγισή του δεν έχει τίποτα το ανιστορικό ή το αταξικό, αφού ρητά αναφέρει σε πολλά σημεία του βιβλίου του ότι η τυφλή πίστη στην τεχνολογία είναι μια πίστη στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις της αγοράς, ενώ αναλύει διεξοδικά την αναιμική έως ανύπαρκτη αντίδραση διαφόρων κυβερνήσεων ανά τον κόσμο σε μεγάλες φυσικές καταστροφές: οι περικοπές στις δαπάνες για υποδομές, η ανυπαρξία κοινωνικού κράτους για την αντιμετώπιση των συνεπειών τους και η προτεραιότητα σε άλλους (κερδοφόρους) τομείς είναι ενδεικτικά μιας νεοφιλελεύθερης προσέγγισης της οικονομίας και της κοινωνίας.

Αναλύει ταυτόχρονα τη διαδεδομένη σχεδόν σε όλη τη Δύση πεποίθηση ότι η Ιστορία κινείται προς μία μόνο κατεύθυνση, αυτή της «προόδου», και θέτει υπό σκέψη το ερώτημα εάν όλα αυτά που έχουμε κάνει στον πλανήτη και στο κλίμα από τις απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης δεν είναι μια μεγάλη οπισθοδρόμηση που θέτει σε κίνδυνο τις επόμενες γενιές και το μέλλον μας ως είδους.

Ο Γουάλας-Γουέλς μιλά πολύ και για την κλιματική δικαιοσύνη και αποδεικνύει με στοιχεία ότι μπορεί μεν οι πλούσιοι άνθρωποι και τα πλούσια έθνη βραχυπρόθεσμα να είναι πιο προστατευμένο από τους φτωχούς, οι οποίοι θα πληγούν πιο άμεσα και πιο βαριά, αλλά μακροπρόθεσμα η μοίρα τους θα είναι κοινή, αφού ένας κατεστραμμένος πλανήτης θα είναι αβίωτος για όλους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη που αναπτύσσει ο συγγραφέας στον απόηχο του κραχ του 2008. Μας λέει ότι «ολόκληρη η ιστορία της ταχείας οικονομικής ανάπτυξης του καπιταλισμού που ξεκίνησε ξαφνικά τον 18ο αιώνα δεν υπήρξε αποτέλεσμα των καινοτομιών και της δυναμικής του ελεύθερου εμπορίου, αλλά απλώς της ανακάλυψης των ορυκτών καυσίμων και της μέχρι τότε ανεκμετάλλευτης ενέργειάς τους – μια μοναδική τονωτική ένεση “αξίας” σε ένα σύστημα που μέχρι τότε χαρακτηριζόταν από ένα επίπεδο ζωής που μετά βίας αρκούσε για την αυτοσυντήρηση».

Αυτό προσφέρει πολλή τροφή για σκέψη και θέτει σε άλλες βάσεις τη θεώρηση της πρόσφατης ιστορίας, χωρίς να υποτιμά ούτε την καινοτομία ούτε το ελεύθερο εμπόριο και την επιταχυνόμενη παγκοσμιοποίηση.

Τέλος, ξεκαθαρίζει με στοιχεία ότι οι καταναλωτικές μας επιλογές δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη λήψη και εφαρμογή πολιτικών αποφάσεων «που να αντανακλούν όχι μόνο την πολιτική ταυτότητα του ατόμου, αλλά και την ηθική που το χαρακτηρίζει».

Οποιος διαβάσει τα συντριπτικά επιχειρήματα του βιβλίου αυτού, δηλαδή εξ αντανακλάσεως τα επιστημονικά δεδομένα της εποχής μας, είναι αδύνατο να διατηρήσει τις όποιες αμφιβολίες ότι η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα και ότι σταδιακά και με όλο και ταχύτερο ρυθμό θα καθορίζει τον τρόπο ζωής μας, το σκηνικό της ύπαρξής μας και το δράμα της επικείμενης καταστροφής μας, εάν δεν αναλάβουμε την ευθύνη να κάνουμε κάτι.