Απόστολος Λυκεσάς, Βασιλική Τζεβελέκου «Αυτή είναι ιστορία για να γραφτεί με το βελόνι στην κόχη του ματιού»
αναφέρεται σε μία από τις «Χίλιες και Μία Νύχτες». Και η δική μας ιστορία μετρά ήδη 7 χρόνια, με κρίσιμο σταθμό της την 6η Νοεμβρίου, οπότε θα εκδικαστεί στο ΣτΕ η προσφυγή επιστημονικών σωματείων και φορέων κατά των κυβερνητικών αποφάσεων για την τύχη του βυζαντινού θησαυρού. Ξεκίνησε ένα μουντό βροχερό απόγευμα τέλη του 2012. Περίπου 20 άνθρωποι βρέθηκαν στο καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης σε άτυπη συνάντηση για να απαντήσουν στο ερώτημα: «Μπορούμε να δημοσιοποιήσουμε την ανεπανάληπτη αξία των ευρημάτων στον σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης;».Οι δημοσιογράφοι κλήθηκαν να απαντήσουν αν μπορούν να σηκώσουν το βάρος διότι «είμαστε αποκομμένοι επικοινωνιακά» (συμπτωματικά όπως και σήμερα). Είχε προηγηθεί η απόφαση για αποξήλωση και… επανατοποθέτηση (που δεν θα γίνει ποτέ, παρά τις σχετικές αποφάσεις του ΚΑΣ) των αρχαιοτήτων στον σταθμό Αγίας Σοφίας, τις οποίες ποτέ κανένας δεν είδε. Οι ανασκαφείς των σταθμών δεν άντεχαν πλέον δεύτερο «έγκλημα» και οι 20 της αρχικής σύναξης έμελλε σύντομα να γίνουν χιλιάδες για να αποτρέψουν μια δεύτερη καταστροφή της ιστορίας της πόλης μετά τα όσα έγιναν με την αντιπαροχή. Παριστάμενες και παριστάμενοι δεν φανταζόμασταν τότε τη χρονική έκταση και το μέγεθος του αδυσώπητου πολέμου στον οποίο αυτοβούλως είχαμε δεχθεί να πάρουμε μέρος. Τα ψέματα («δεν υπάρχει λύση») και τις ύβρεις («επαγγελματίες ευαίσθητοι»).
Αρκετές και αρκετοί είχαμε εμπειρία από ανάλογες μάχες του πρόσφατου παρελθόντος σε μια Θεσσαλονίκη που είχε καταγράψει μπόλικα επεισόδια θριαμβικών αγώνων, παρακαταθήκη του ηρωικού αρχαιολόγου Φώτη Πέτσα, ο οποίος, μεσούσης της δικτατορίας (1969), στάθηκε μπροστά στον κίονα της Αρχαίας Αγοράς, καλώντας τον οδηγό του εκσκαφέα της «προόδου» με την ιστορική φράση «ρίξε τον κίονα και μένα μαζί» (το κτίριο των δικαστηρίων δεν έγινε ποτέ εκεί και σήμερα ολόκληρη η πόλη απολαμβάνει έναν ανεπανάληπτο αρχαιολογικό χώρο). Καμιά και κανένας δεν υπολόγιζε ότι αυτή η εμπειρία θα μας στιγμάτιζε. Η υπόθεση των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου δεν είναι «τοπικός» πόλεμος. Είναι κανονική εκστρατεία, με συμμετοχή επίλεκτων δυνάμεων, των διασημότερων βυζαντινολόγων του κόσμου. Ετσι ξεκίνησε και συνεχίζεται η ιστορία της οποίας ελάχιστους αναγκαστικά -από αμέτρητους πια μέσα στα 7 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει- βασικούς σταθμούς θα σας διηγηθούμε.
28 Ιανουαρίου 2013: Πριν καλά καλά αντιληφθεί η Θεσσαλονίκη το διακύβευμα, το ΚΑΣ αποφασίζει ομοφώνως -και χωρίς να έχει επισκεφθεί τον χώρο- και ο υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας υπογράφει την απόσπαση των αρχαιοτήτων και τη μεταφορά τους(!) στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά! Αλλά στις 6 Φεβρουαρίου ξεκινά η πρώτη διεθνής ψηφοφορία (petition) για την in situ διάσωση των αρχαιοτήτων. Ο εργολάβος προειδοποιεί με αναβολή συνέχισης εργασιών εξαιτίας σημαντικών καθυστερήσεων στις απαλλοτριώσεις (Πατρίκιος, Ανάληψη, Βούλγαρη - Νέα Ελβετία) και τις αρχαιολογικές έρευνες, που έχουν ανατρέψει «εκ βάθρων» τον προγραμματισμό.
Η υπόθεση του κόστους των «αρχαιολογικών ερευνών» σερνόταν ήδη από το 2010 καθώς η ανάδοχος διαμαρτυρόταν με κατευθυνόμενη πληροφόρηση για το ύψος των αμοιβών των έκτακτων αρχαιολόγων και των εργαζομένων στις ανασκαφές. Η ιστορία φτάνει ώς τις μέρες μας με τις συνεχείς αναφορές του υπουργού Υποδομών Κώστα Καραμανλή για το ύψος των χρημάτων που δόθηκαν, συνδέοντας βέβαια με αρκούντως υποτιμητικό τρόπο το σύνολο των χρημάτων με τη διάσωση των αρχαιοτήτων στη Βενιζέλου. Φυσικά, στις σχετικές αναφορές πάντα παραλείπονται τα ονοματεπώνυμα αυτών που σχεδίασαν το Μετρό Θεσσαλονίκης –από το 1986 με την αξέχαστη «τρύπα Κούβελα» και τις επιλογές του Γιώργου Σουφλιά-, ρίχνοντας στα σκουπίδια τις προειδοποιήσεις για το πλήθος αρχαιοτήτων που ήταν γνωστό πως θα βρεθούν -ακόμη και στο βάθος των 5,40 μέτρων όπου εντοπίστηκαν- με τη χάραξη που είχε αποφασιστεί.
Ιούλιος 2013: Η Θεσσαλονίκη ζει την ένταση με τις αντιδράσεις για τα Μνημόνια. Παράλληλα φουντώνει αργά αλλά σταθερά το κίνημα για τη διάσωση της «υπόγειας Πομπηίας» στη Βενιζέλου. Στις πορείες, στα συνθήματα κατά των Μνημονίων έχουν διεισδύσει κι αυτά για τις αρχαιότητες. Ο μέχρι τότε αναποφάσιστος δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης συλλαμβάνει -από τον Μάρτιο- το μέγεθος του οράματος που έχει αφετηρία μόνο τη Βενιζέλου και αποφασίζει να προσφύγει στο ΣτΕ για ακύρωση της απόφασης Τζαβάρα. Το επικοινωνιακό εκτόπισμα του Μπουτάρη γέρνει τη ζυγαριά. Οσοι θεωρούνταν «περιθωριακές φωνές» ανεβαίνουν στην κεντρική σκηνή. Απόδειξη ότι τέλος Αυγούστου σε ευρεία σύσκεψη (υπό την προεδρία του υπουργού Υποδομών, Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, παρουσία του γ.γ. Στράτου Σιμόπουλου και άλλων παραγόντων, ανάμεσά τους ο σημερινός δήμαρχος Κ. Ζέρβας) αποφασίζουν και ο πρόεδρος της Αττικό Μετρό Α.Ε. (Α.Μ.), Χρήστος Τσίτουρας, ανακοινώνει πως «…η συγκυρία είναι τόσο ευτυχής, που θα 'χουμε έναν μοναδικό παγκοσμίως σταθμό μετρό, που συγχρόνως θα είναι και μουσείο».
Εξόχως αποκαλυπτικά των απόψεων που επιχειρήθηκε να επιβληθούν είναι όσα ακούστηκαν στη συνέντευξη Τύπου της Αττικό Μετρό στις 18/2/2013, όπου ο κ. Σιμόπουλος και ο καθηγητής Μιχάλης Τιβέριος (σύμβουλος τότε της Αττικό Μετρό και μέλος σήμερα του ΚΑΣ) επιχειρηματολογούν για απόσπαση και έκθεση σε… άλλο χώρο. Σιμόπουλος: «Ψάξαμε τη δυνατότητα τεχνικής λύσης. Δεν υπάρχει τεχνική λύση ενσωμάτωσης των ευρημάτων στον σταθμό, τελεία και παύλα. Ταυτόχρονα δεν μπορεί να καταργηθεί ο σταθμός διότι θα έχουμε ένα έργο κουτσουρεμένο, ενώ ο ανασχεδιασμός του θα το πάει χρόνια πίσω». Τιβέριος: «…βεβαιώθηκα μέσα μου ότι δεν υπάρχει καμία άλλη λύση παρά η μεταφορά όλων των αρχαιοτήτων, να σηκωθούν όλες οι αρχαιότητες και να εκτεθούν σε ένα άλλο μέρος…».
Αλλά και στις 3.8.2014 ο κ. Σιμόπουλος επανέρχεται με δηλώσεις στο «Πρώτο Θέμα», όπου τα βάζει με τον δήμο και σχολιάζει: «Τελευταία, μας είπε ότι θα βρει πρόταση που θα επιτρέπει την κατασκευή του σταθμού χωρίς την απόσπαση. Ας τη φέρει. Αν δεν απαιτεί να ρίξουμε πολυκατοικίες ή στο σημείο εκείνο να κάνουμε υπέργεια την Εγνατία, ευχαρίστως να την υιοθετήσουμε». Η Α.Μ. σε υπόμνημά της αναφερόταν σε «απαλλοτρίωση και καθαίρεση τριών πολυώροφων κτιρίων στη βόρεια πλευρά και ενδεχομένως τριών ακόμη στη νότια, δύο εκ των οποίων είναι ιστορικού ενδιαφέροντος» (sic).
10 Δεκεμβρίου 2013: Το Τμήμα Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας κάνει δεκτή την προσφυγή του δήμου για παραμονή των αρχαίων στον σταθμό Βενιζέλου. Το ΚΑΣ συζητά εκ νέου το θέμα, αλλά με… άλλη πλέον οπτική: «Εγκριση ή μη μελέτης ανάδειξης των αρχαιοτήτων»!
24 Φεβρουαρίου 2014: Με υπουργική απόφαση εγκρίνεται η πρόταση του ΚΑΣ (28/1) για απόσπαση των ευρημάτων, κατασκευή του σταθμού και επανατοποθέτησή τους στο ίδιο σημείο. Ο Μπουτάρης επιμένει στην προσφυγή επειδή δεν έχει ακυρωθεί η προηγούμενη απόφαση Τζαβάρα.
Μάρτιος-Απρίλιος 2014: Η ανάδοχος κοινοπραξία (ΑΕΓΕΚ-Impregilo-Ansaldo-Seli-Ansaldobreda) δηλώνει ότι αποχωρεί από το έργο, το οποίο παγώνει σε όλα τα επίπεδα. Δήμος και Α.Μ. συμφωνούν σε λύση απόσπασης κι επανατοποθέτησης.
Οκτώβριος 2015: Ο νέος υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς υπογράφει απόφαση για κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων.
16 Ιουνίου 2016: Υπογραφή μνημονίου συναντίληψης μεταξύ ΥΠΠΟ, υπουργείου Μεταφορών (Χρ. Σπίρτζης), της Α.Μ. (Γ. Μυλόπουλος) και του δήμου για την κατά χώραν ανάδειξη των αρχαιοτήτων.
24 Ιανουαρίου 2017: Το ΚΑΣ εγκρίνει την πρόταση για συνύπαρξη των αρχαιοτήτων με τον σταθμό του μετρό. Το τεχνικό σκέλος της μελέτης που παρουσιάστηκε τότε στο ΤΕΕ/ΤΚΜ προβλέπει την ανάπτυξη του σταθμού σε τέσσερα υπόγεια επίπεδα. Η γ.γ. του ΥΠΠΟ και πρόεδρος του ΚΑΣ Μαρία Βλαζάκη δηλώνει: «Η λύση που εγκρίθηκε και σήμερα παρουσιάζεται στο φυσικό κοινό της, στους πολίτες της Θεσσαλονίκης, αποτελεί επίτευγμα της σύγχρονης μηχανικής, που συνομιλεί με ειλικρίνεια και επί ίσοις όροις με την αρχαιολογική προΰπαρξη για την οποία εμπνεύστηκε. Καταρρέει ο ισχυρισμός μη ύπαρξης εφικτής τεχνικής λύσης για τη διατήρηση των αρχαίων κατά χώραν με την ταυτόχρονη πρόοδο του έργου κατασκευής του σταθμού».
Σεπτέμβριος 2019: Ανευ καμιάς επιχειρηματολογίας ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοινώνει την επιστροφή… στο 2013, υποσχόμενος μετρό για τη Θεσσαλονίκη… το 2023. Ξηλώνονται όλα τα έργα των πρόδρομων εργασιών για συνύπαρξη σταθμού και αρχαιοτήτων, αξίας 5 εκατομμυρίων ευρώ.
Δεκέμβριος 2019: Τρεις χιλιάδες πολίτες ανταποκρίνονται σε «δοκιμαστική» πρωτοβουλία της Κίνησης για την Υπεράσπιση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και συγκεντρώνονται στη διασταύρωση Βενιζέλου-Εγνατίας, δείχνοντας το μέγεθος της δυναμικής του αιτήματος να σωθούν οι αρχαιότητες.
Τι έχει βρεθεί στον σταθμό Βενιζέλου;
Ενα μοναδικό τοπίο. Η διασταύρωση του Decumanus Maximus (κεντρική λεωφόρος στα χρόνια του Βυζαντίου, 4-7ος αι. μ.Χ.) με τον κάθετο (cardo). Το μήκος της λεωφόρου που έχει αποκαλυφθεί είναι 76,6 μέτρα, το πλάτος της 6,5 μέτρα, 12 με τα πεζοδρόμια. Στη συμβολή της Μέσης Οδού και μιας καθέτου, αποκαλύφθηκε ένα εντυπωσιακό τετράπυλο που στηριζόταν από οκτώ πεσσούς. Εντοπίστηκαν άλλοι 6 πεσσοί που όριζαν τις κάθετες στοές των καταστημάτων και μικρών βιοτεχνιών. Παράλληλα του δρόμου βρέθηκαν τα υπολείμματα τουλάχιστον 24 καταστημάτων. Ο δρόμος είναι μαρμαροστρωμένος με εμφανή τα σημάδια από τις ρόδες των αμαξών που κύλησαν ανά τους αιώνες πάνω τους. Υπάρχουν ακόμη και ίχνη από επιτραπέζια παιχνίδια που έπαιζαν καταστηματάρχες και περαστικοί.
Τον 6ο αι. οργανώθηκε μια ορθογώνια πλατεία με κιονοστήρικτες στοές. Εντοπίστηκαν και τα κοινωφελή έργα (αποχετευτικός αγωγός) και τα εργαστήρια (χαλκωματάδων και αργυροχρυσοχόων, εξ ου και ο υδράργυρος ταλαιπώρησε ήδη την πρώτη φάση των ανασκαφών). Πρόκειται για το μοναδικό στον κόσμο αποτύπωμα της κοσμικής, της καθημερινής ζωής του Βυζαντίου. Ανάλογο δεν υπάρχει ούτε στην Κωνσταντινούπολη.
Δεν είναι όμως μόνο τα αρχαιολογικά ευρήματα και η αξία τους, είναι ίσως περισσότερο απ' όλα το ανεπανάληπτο συνταίριασμά τους με τα δρώμενα της ζωής σήμερα, καθώς η διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου παραμένει η καρδιά της Θεσσαλονίκης, με πληθώρα καταστημάτων να έχουν την ίδια ακριβώς χρήση όπως και πριν από 1.500 χρόνια. Αυτού του ευρήματος κρίνεται η τύχη στη συνεδρίαση του ΣτΕ στις 6 Νοεμβρίου.
Η κρίσιμη μάχη στο Συμβούλιο της Επικρατείας
Από πρόσφατη συγκέντρωση διαμαρτυρίας πολιτών που εναντιώνονται στην απόσπαση των αρχαιοτήτων από το σταθμό Βενιζέλου, στην παραλία της Θεσσαλονίκης
ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ/ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΕΡΒΕΡΙΔΗΣΗ εκδίκαση από το Συμβούλιο της Επικρατείας, την Παρασκευή 6 Νοεμβρίου, των αιτήσεων ακύρωσης της απόφασης απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης αποτελεί άλλο ένα σημείο αναφοράς της πολύχρονης και πολυεπίπεδης υπόθεσης που έχει πάρει διεθνείς διαστάσεις, καθώς το μνημειακό σύνολο ανήκει πρωτίστως στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Στην περίπτωση που ο βυζαντινός χώρος έκτασης 1.600 τ.μ. τεμαχιστεί, κινδυνεύουν οι αρχαιότητες, χάνεται διά παντός η αυθεντικότητα του συνόλου, άρα και η δυνατότητα της χώρας μας να καταθέσει αίτημα για την ένταξή του στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, χάνει την προστιθέμενη αξία που της προσδίδει το καλοδιατηρημένο τμήμα του αστικού ιστού του παρελθόντος της, που όμοιό του δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο.
Τα εφτά σωματεία και οι φορείς που έχουν καταθέσει τις αιτήσεις ακύρωσης στο ΣτΕ έχουν κοινό μέλημα τη διάσωση του βυζαντινού μνημείου στη θέση που αποκαλύφθηκε. Μαζί τους συντάσσονται η πλειονότητα των κατοίκων της Θεσσαλονίκης, η Europa Nostra, πανεπιστημιακά ιδρύματα, ο επιστημονικός κόσμος, αρχαιολόγοι έκτακτοι και μη, συντηρητές, μελετητές του Βυζαντίου από την Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και μηχανικοί του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η προηγούμενη λύση της κατά χώραν διατήρησης είναι εφικτή και οι μελέτες εφαρμόσιμες για τη διατήρηση της κεντρικής ρωμαϊκής λεωφόρου Decumanus Maximus παράλληλα με τη λειτουργία του σταθμού.
Οι δικαστές έχουν να διαχειριστούν μια εξαιρετικά λεπτή υπόθεση που αφορά τη θέση της χώρας μας σε διεθνές επίπεδο. Η αρχαιολογική κληρονομιά προστατεύεται από ευρωπαϊκές συμβάσεις τις οποίες η χώρα μας έχει υπογράψει και όταν τις καταπατά πλήττεται το κύρος της, τραυματίζεται η αξιοπιστία της στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα στην οποία απευθύνουμε εκκλήσεις συμπαράστασης για άλλες υποθέσεις.
Η Ελλάδα θα επωμιστεί τον αντίκτυπο της «αρνητικής δημοσιότητας» από μια «κακή πολιτική απόφαση», όπως έθεσε το ζήτημα πρόσφατα ο Τζον Χάλντον, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Πρίνστον και πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης Βυζαντινών Σπουδών.
Μετά από δεκαετίες λίγοι θα θυμούνται ότι το έγκλημα διαπράχθηκε επί κυβέρνησης Μητσοτάκη, από το υπουργείο Πολιτισμού που δέχθηκε το αίτημα της Αττικό Μετρό, επανέφερε το θέμα στο ΚΑΣ και τελικά τα μέλη του ψήφισαν κατά πλειοψηφία υπέρ της απόσπασης (18/12/19) και άλλαξαν έτσι την προηγούμενη απόφαση. Χωρίς να έχουν πραγματοποιήσει αυτοψία, ψήφισαν μετά από 14 ώρες συνεδρίαση, κατά τη διάρκεια της οποίας, συστηματικά και απροκάλυπτα, ο πρόεδρος του ΚΑΣ και γ.γ. Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ Γιώργος Διδασκάλου απαξίωνε οποιαδήποτε αναφορά ακουγόταν για την πρόοδο του έργου από το 2015 ώς το 2019.
Από την πλευρά τους οι εκπρόσωποι της Αττικό Μετρό επικαλέστηκαν, μεταξύ άλλων, έλλειψη τεχνογνωσίας για την εφαρμογή της κατά χώραν διατήρησης. «Η εικόνα που παρουσιάζετε δεν ανταποκρίνεται στις δυνατότητες που έχει ο τεχνικός κόσμος της χώρας», είχε πει τότε το μέλος του ΚΑΣ (αντικαταστάθηκε στη συνέχεια), ο καθηγητής, πολιτικός μηχανικός και δομοστατικός Βλάσης Κουμούσης. «Με σοκάρει η λύση πέτρα πέτρα, όπως νομίζω ότι θα σοκάρει και τον λαό της Θεσσαλονίκης που έχει ευαισθητοποιηθεί μετά τη δημοσιοποίηση του θέματος» είχε αναφέρει και είχε δώσει αρνητική ψήφο. Οπως και η αρχαιολόγος Πολυξένη Βελένη, διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ, η οποία είχε ρωτήσει για τη μελέτη της κατά χώρα διατήρησης: «Εγκρίθηκε από την Αττικό Μετρό, από τρεις μηχανικούς, παραλήφθηκε από την Επιτροπή Εργασίας, πώς ξαφνικά έπαψε να είναι εφικτή ως λύση;»
Ο τότε αναπληρωτής προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, Γιώργος Σκιαδαρέσης (παύθηκε τον Φεβρουάριο του 2020), και η αρχαιολόγος-ανασκαφέας του σταθμού Βενιζέλου Κρινιώ Κωνσταντινίδη, οι καθ’ ύλην αρμόδιοι για τις αρχαιότητες, υποστήριξαν την κατά χώραν διατήρηση.
Το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας είναι οι καλά σωζόμενοι αρχαιολογικοί χώροι που δηλώνουν συνεχή και αδιάλειπτη παρουσία. Στα αρχαιολογικά μουσεία μας δεν εκτίθενται ξεκομμένα εκθέματα, αλλά τεκμήρια του παρελθόντος που αποκαλύπτουν τη διαχρονία. Το 2020, εποχή που όλα μπορούν να συμβούν, είναι αναγκαίο να δημιουργήσουμε ένα σύγχρονο περιβάλλον για να διατηρηθεί στη θέση του το σταυροδρόμι της Μέσης Οδού των βυζαντινών χρόνων. Ας μην ξεχνάμε ότι η χώρα μας έχει αντιμετωπίσει στο πρόσφατο παρελθόν παρόμοια διλήμματα.
Το 1977, όταν ξεκίνησε η ανασκαφή στον χώρο του νέου Μουσείου Ακρόπολης, όλοι θεωρούσαν ότι έπρεπε να απομακρυνθούν οι αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν στο οικόπεδο. Τελικά τι συνέβη; Μετά από πολύμηνες εργασίες αρχιτεκτόνων και αρχαιολόγων, μελέτες και αλλαγές σχεδίων, η αρχαία γειτονιά με τα σπίτια, τα εργαστήρια, τους δρόμους, τις κρήνες διατηρήθηκε στη θέση της και σήμερα μαζί με το Μουσείο συνθέτουν το ενιαίο πρωτοποριακό εκθεσιακό σύνολο, μοναδικό στον κόσμο.
Τα σωματεία και οι φορείς που κατέθεσαν τις αιτήσεις ακύρωσης στο ΣτΕ είναι: Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων ΥΠΠΟ Αττικής, Στερεάς και Νήσων, Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Πανελλήνια Ενωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, Σύλλογος Εκτάκτων Αρχαιολόγων, Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων.
Ανάλογα με την πορεία της πανδημίας, θα υπάρξουν καλέσματα πριν και κατά την ημέρα της εκδίκασης της υπόθεσης στο ΣτΕ.
«Τι θα λέγατε στους δικαστές;»
Σε έξι προσωπικότητες που έχουν αγωνιστεί, από διαφορετικά μετερίζια, όλα τα προηγούμενα χρόνια για τη διατήρηση του μνημειακού συνόλου στον τόπο εύρεσής του έθεσε η «Εφ.Συν.» το απλό ερώτημα «Τι θα λέγατε εσείς προσωπικά στους δικαστές του ΣτΕ;» Να τι μας απάντησαν
Πάολο Οντορίκο, καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας, διευθυντής Σπουδών ΕΗΕSS - Παρίσι
Πάολο Οντορίκο
ΜΟΤΙΟΝΤΕΑΜ/ΦΑΝΗ ΤΡΥΨΑΝΗ«Παγκόσμια κληρονομιά»
Οι αρχαιότητες της οδού Βενιζέλου αποτελούν μοναδική μαρτυρία του παρελθόντος της Θεσσαλονίκης και μοναδικό τεκμήριο της ιστορικής κληρονομιάς του ελληνικού λαού. Μάλιστα, δεν ανήκουν μόνο στον ελληνικό κόσμο, γιατί πρόκειται για παγκόσμια κληρονομιά που σήμερα κινδυνεύει να αφανιστεί, χωρίς να έχουμε κατανοήσει τους αληθινούς λόγους που οδηγούν σε τέτοια καταστροφή. Ολες οι δικαιολογίες που αναφέρθηκαν για να «σηκωθούν» τα αρχαία (με ενδεχόμενη αλλά ελάχιστα πιθανή επανατοποθέτηση) δεν έχουν καμιά υπόσταση.
Οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι ένας σταθμός εκεί είναι περιττός (βρίσκεται τόσο κοντά στον προηγούμενο, που τα τρένα πρέπει να σταματήσουν σχεδόν αμέσως μετά την εκκίνησή τους από τον προηγούμενο σταθμό), ότι οι καθυστερήσεις και το κόστος της μεταφοράς των αρχαιοτήτων θα είναι μεγαλύτερες από την in situ διατήρησή τους, ότι η καταστροφή των μνημείων αυτών αντιτίθεται όχι μόνο σε οποιαδήποτε κοινή λογική, αλλά και στον νόμο που υπαγορεύει τη διατήρηση των αρχαιοτήτων. Τέλος, υπήρχε τεχνική λύση για κατασκευή σταθμού με διατήρηση των μνημείων στη θέση τους.
Ιδιαίτερα επισημαίνω την πολιτιστική καταστροφή που συνεπάγεται η απόφαση αυτή. Οχι μόνο η ενδεχόμενη και απίθανη επανατοποθέτηση θα δημιουργήσει ένα είδος «βυζαντινής Disneyland», καταστρέφοντας οποιαδήποτε αυθεντικότητα, αλλά μια τέτοια λύση εκπέμπει ένα πολύ αρνητικό μήνυμα τόσο στην ελληνική κοινωνία όσο και στη διεθνή κοινότητα, γιατί υπονοεί ότι η προβολή της διαχρονικότητας της ιστορίας ενός λαού δεν προέχει έναντι άλλων, άμεσων και «απτών» συμφερόντων, και έτσι η ιστορική κληρονομιά ενός λαού μπορεί να καταστραφεί αβασάνιστα. Μια τέτοια απόφαση δικαιολογεί τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, γεγονός που κατακρίνει η ίδια η κυβέρνηση που επιτρέπει έναν τέτοιο βανδαλισμό στη Θεσσαλονίκη.
Ελεος! Ακούστε τουλάχιστον μία φορά τους επιστήμονες!
Γιάννης Μπουτάρης, τέως δήμαρχος Θεσσαλονίκης, μέλος της Κίνησης Πολιτών για την Υπεράσπιση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς
«Δεν είναι σαν τα παιχνίδια lego»
Η ιστορία της διαμάχης για τη διατήρηση in situ των εξαιρετικών ευρημάτων, που έχουν χαρακτηριστεί από πολλούς αρχαιολόγους διεθνούς φήμης ως αντίστοιχα της Πομπηίας ή της Σαντορίνης, είναι γνωστή και έχει ταλαιπωρήσει και διχάσει κατ’ επανάληψη τους κατοίκους της πόλης. Δυστυχώς, εξ αρχής το θέμα πήρε πολιτική διάσταση εξαιτίας της εκμετάλλευσης του γεγονότος ότι εγώ ήμουν αντίθετος με την πολιτική ορισμένων ανεγκέφαλων αποτυχημένων πολιτευτών της πόλης. Τα ονόματα είναι γνωστά. Επέμεινα, και επιμένω ακόμη, να καταλάβουν οι συμπολίτες μας τη μεγάλη διαφορά μεταξύ της παραμονής in situ και της απόσπασης και επανατοποθέτησης.
Ο νόμος είναι σαφής. Οταν υπάρχει τεχνική λύση για την παραμονή in situ, αποκλείεται κάθε άλλη λύση. Τα ευρήματα δεν είναι σαν τα παιχνίδια lego να τα μεταφέρεις κατά το δοκούν κι όλα καλά. Στις αρχές του 2019 είχε ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται η τεχνική λύση της παραμονής. Μετά τις ανακατατάξεις στη διοίκηση του αναδόχου Ακτωρα, το έργο άρχισε όχι μόνο να καθυστερεί, αλλά να εγείρονται αιτήματα αποζημιώσεων από τον ανάδοχο. Ο πρωθυπουργός στην ομιλία του στη ΔΕΘ ανακοίνωσε ότι τα ευρήματα θα μετακινηθούν και κάποιοι προφανώς τον πληροφόρησαν λάθος για το θέμα.
Η λύση όμως είχε αρχίσει να εφαρμόζεται μετά την έγκριση της ΟΜ1 και είχαν δαπανηθεί 5 εκατομμύρια(!), λεφτά που θα πεταχθούν αν απομακρυνθούν τα ευρήματα. Η προσφυγή όλων μας στο ΣτΕ αποσκοπεί σε μια απόφαση που θα παίρνει υπόψη της τον αρχαιολογικό νόμο, την ταχύτητα ολοκλήρωσης του μετρό και φυσικά τη διατήρηση ενός ευρήματος παγκοσμίου ενδιαφέροντος, που θα δώσει στην πόλη ένα πλεονέκτημα και ένα περιουσιακό στοιχείο που θα επιβεβαιώνει θεαματικά τη ζωή 2.300 χρόνων της Θεσσαλονίκης.
Δέσποινα Κουτσούμπα, αρχαιολόγος, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων
«Να σταματήσει το αλισβερίσι...»
Το 2012 μας απέκρυψαν τι βρέθηκε στον σταθμό Βενιζέλου. Το 2013 μας λέγανε ότι αυτές οι αρχαιότητες δεν χωράνε στον σταθμό. Το 2014 μας λέγανε ότι δεν υπάρχει λύση για την κατά χώραν διατήρησή τους. Το 2015, ότι οι αρχαιότητες θα καθυστερήσουν όλο το έργο του μετρό κι ότι κοστίζουν πολύ. Είμαστε όμως πια στο 2020. Ξέρουμε όλοι τη σημασία και τη μοναδικότητα που έχει ο αρχαιολογικός χώρος του 4ου-9ου αιώνα για τη Θεσσαλονίκη. Ξέρουμε ότι το έργο του μετρό καθυστέρησε για πολλούς άλλους λόγους, μεταξύ αυτών γιατί για δύο χρόνια το παράτησε ο εργολάβος. Ξέρουμε όλοι ότι τεχνική λύση για την κατά χώραν διατήρηση βρέθηκε, εγκρίθηκε το 2017 και το 2018 ξεκίνησε να υλοποιείται. Ξέρουμε ότι από τη βασική γραμμή του μετρό Θεσσαλονίκης οι 12 σταθμοί μπορούσαν να παραδοθούν εντός του 2021, για να αναπνεύσει η πολύπαθη συγκοινωνιακά πόλη, και ο 13ος σταθμός, αυτός της Βενιζέλου, να τελειώσει αργότερα. Ξέρουμε ότι αυτή η επιλογή, που είναι η καλύτερη και για τις αρχαιότητες και για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, δεν είναι επιθυμητή από τον εργολάβο του έργου, που σήμερα εισπράττει αποζημιώσεις για τη μετακίνηση της ημερομηνίας παράδοσης του συνόλου του έργου στο 2023.
Δεν μπορούν οι αρχαιότητες να πληρώνουν την αβάσταχτη ελαφρότητα του πολιτικού προσωπικού που δεν μπορεί καν να σκύψει το κεφάλι μπροστά σε ένα ανεπανάληπτο εύρημα το οποίο ήταν εκεί πολύ πριν από μας και είναι αναγκαίο να παραμείνει και μετά από μας. Είναι στα χέρια (και) του ΣτΕ να σταματήσει εδώ αυτό το αλισβερίσι μεταξύ εργολάβου, Αττικό Μετρό και πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΠΟ σε βάρος των αρχαιοτήτων. Οι αρχαιότητες της Βενιζέλου να μείνουν στη θέση τους και να παραδοθούν άμεσα, πριν από το 2023, οι 12 σταθμοί του μετρό.
Μαρία Παναγιωτίδη-Κεσίσογλου, ομότιμη καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, πρόεδρος της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας
«Ιστορική η απόφασή σας»
Η Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, έχοντας εμπιστοσύνη στην κρίση και την παιδεία σας, κάνει έκκληση να διασώσετε το ιστορικό διαχρονικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Η απόφασή σας αυτή θα είναι ιστορική και η ιστορία θα τιμήσει τη συμβολή σας.
Το εύρημα έχει μοναδική ιστορική αξία όχι μόνο για τη Θεσσαλονίκη αλλά και για την ιστορία των πόλεων του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, του Βυζαντίου, των Βαλκανίων και της ανατολικής Μεσογείου γενικότερα. Αποτελεί μοναδικό παγκοσμίως τεκμήριο της εξέλιξης μιας μεσαιωνικής πόλης, το οποίο έχουμε την τύχη να έχει σωθεί στην Ελλάδα, καλύπτοντας, σε έναν βαθμό, και το κενό από την απώλεια του αστικού ιστού της πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, της Κωνσταντινούπολης.
Πρόκειται για το πολεοδομικό κέντρο της Θεσσαλονίκης που διασώζεται σε τόσο μεγάλη κλίμακα, με φάσεις από τον 4ο ώς τον 9ο αι., το οποίο διατηρεί τις δυνατότητες να αναδειχθεί εξαιρετικά, ως μια μεγάλη σύγχρονη πρόκληση διαχείρισης μνημείου, καταδεικνύοντας τη διαχρονική συνέχεια της ζωής της πόλης, κάτω από τη σύγχρονη, χωρίς να παρεμποδίζεται μάλιστα η λειτουργία του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου, βαθύτερα.
Πρόκειται για το διαχρονικό μνημειακό κέντρο της Θεσσαλονίκης, της δεύτερης πόλης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ζηλευτής σε όλη τη χερσόνησο του Αίμου, της πόλης που η Ιστορία μάς εμπιστεύτηκε. Στην προκειμένη περίπτωση, η ευθύνη μας απέναντι στην Ιστορία του Παγκόσμιου Πολιτισμού είναι τεράστια και οφείλουμε να αρθούμε στο ύψος των περιστάσεων. Το θέμα της διάσωσης είναι εθνικό και θα παραμείνει ως τεκμήριο, είτε θετικό είτε αμαυρωμένο, καταδεικνύοντας το πολιτισμικό επίπεδο και την παιδεία του νέου ελληνισμού.
Λυδία Καρρά, σκηνοθέτις, πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού«Ζήτημα πολιτισμικής ταυτότητας»
Αξιότιμε κύριε Δικαστά,
Σήμερα ψηφίζετε για τα αρχαία στον σταθμό Βενιζέλου.
Τα ευρήματα αυτά θεωρούνται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα μοναδικά. Εμπειρία σε μεταφορά μνημείων υπάρχει, ποτέ όμως δεν έχει πραγματοποιηθεί μεταφορά και επανατοποθέτηση αρχαιολογικών χώρων και μάλιστα τέτοιας κλίμακας. Το αποτέλεσμα, αν τελικά επανατοποθετηθούν τα αρχαία, θα είναι ένα ψεύτικο και τραυματισμένο σκηνικό.
Στα διεθνή κοινωνικά δίκτυα γράφουν ότι η χώρα μας αγωνιά για την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, αλλά η Ελλάδα είναι έτοιμη να υποβαθμίσει τα μοναδικά ευρήματα της Θεσσαλονίκης... σε εποχή που η χώρα μας χρειάζεται παγκόσμια υποστήριξη.
Η Ελλάδα έχει επικυρώσει διεθνείς συμβάσεις, όπως της Βαλέτα, με δέσμευση να διατηρεί ευρήματα κατά χώραν, και η UNESCO μόνον έτσι δύναται να τα εντάξει στον Παγκόσμιο Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς όπου ανήκουν. Αν διατηρηθούν κατά χώραν, θα έρχονται επισκέπτες από όλα τα μέρη του κόσμου με τεράστιο οικονομικό όφελος για την πόλη.
Το μετρό που όλοι επιθυμούμε μπορεί να λειτουργήσει και να περιμένει μόνο τον σταθμό Βενιζέλου με τις αρχαιότητες στη θέση τους. Αρα, και μετρό και αρχαία κατά χώραν!
Υπάρχουν στιγμές στη ζωή των ανθρώπων, των πόλεων, των εθνών, που είναι πραγματικά κρίσιμες για το μέλλον τους. Μια τέτοια στιγμή θα είναι για τη Θεσσαλονίκη η ώρα της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας. Θα αναδιπλωθεί η Θεσσαλονίκη σε μια επαρχιακή βορειοελλαδική πόλη ή θα ανοίξει τα φτερά της για να διεκδικήσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο που της αξίζει από την ιστορία της ως κορυφαία μητρόπολις - βασισμένη κυρίως στην πολύτιμη πολιτισμική της κληρονομιά; Το θέμα αφορά το κύρος της χώρας και την πολιτισμική ταυτότητα όλων των Ελλήνων... Αυτό είναι το διακύβευμα!
Μελίνα Παϊσίδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης του ΑΠΘ
«Πολιτισμός Ή βαρβαρότητα;»
Κάτω από τη διασταύρωση των οδών Εγνατία και Βενιζέλου αποκαλύφθηκε μια βυζαντινή γειτονιά 1.500 τ.μ., με τον κεντρικό οδικό άξονα της πόλης, τη διασταύρωσή του με την κάθετη οδό, κάτω από ένα μνημειώδες τετράπυλο, με καταστήματα και εργαστήρια και μια πλατεία με στοές. Τμήμα της πολεοδομίας της υστερορωμαϊκής και βυζαντινής Θεσσαλονίκης σε ένα παλίμψηστο αιώνων από τον 4ο ώς τον 9ο αι. μ.Χ., το «Βυζαντινό Σταυροδρόμι» σχηματίζει κομβική διασταύρωση στο ίδιο σημείο όπου χτυπά η καρδιά της εμπορικής πόλης από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Το πολύτιμο δώρο για τα διεθνή αρχαιολογικά δεδομένα συνιστά ένα ευανάγνωστο και αυτούσιο κομμάτι της αστικής ρυμοτομίας της Θεσσαλονίκης, που απειλείται με τεμαχισμό και εκρίζωση από την κοιτίδα του. Η ελληνική και διεθνής επιστημονική κοινότητα βοά για το προσχεδιασμένο έγκλημα, όπου στη θέση του αυθεντικού θα συναρμολογηθεί επιλεκτικά ένα αντίγραφο. Στη θέση του όλου θα μπει το μερικό, στη θέση του πραγματικού η σκηνογραφία. Ο αφανισμός της πόλης κάτω από την πόλη θα είναι μη αναστρέψιμος. Είναι μονόδρομος η απόδοση του συνόλου αλώβητου και διδακτικού, ως κεκτημένου της εθνικής και της παγκόσμιας κληρονομιάς. Το διακύβευμα είναι: πολιτισμός ή βαρβαρότητα;
Στο κακό προηγούμενο του σταθμού της Αγίας Σοφίας, όπου το αποσπασθέν τμήμα του δρόμου (2012) δεν επέστρεψε ποτέ, δίνει απάντηση -στον ίδιο σταθμό- η τροποποίηση των σχεδίων της Βόρειας Εισόδου (2018), όπου οι αρχαιότητες παρέμειναν άθικτες. Υπάρχουν, λοιπόν, τρόποι…
Στη Θεσσαλονίκη των 2.335 χρόνων με τα 15 μνημεία UNESCO έλαχε αυτό το εύρημα για να τα ενοποιήσει και να δώσει προστιθέμενη αξία στην καθημερινότητά μας. Αναψηλαφούμε τη συλλογική μνήμη και τη διαιωνίζουμε. Ποιος δικαιούται να την προσβάλει και να μας τη στερήσει;
Δεν απάντησαν ΥΠΠΟΑ και Δήμος
Ζητήσαμε επίσης τις θέσεις του υπουργείου Πολιτισμού και της υπουργού κ. Λίνας Μενδώνη, της Αττικό Μετρό και του προέδρου κ. Νίκου Ταχιάου, οι οποίοι ωστόσο δεν δέχθηκαν να τοποθετηθούν, θεωρώντας ότι ο χρόνος δεν είναι κατάλληλος λίγο πριν από την εκδίκαση της υπόθεσης στο ΣτΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου