Βουνά, φαρμακεία ζωής

Συντάκτης: 

Πέτρος Μανταίος

    Παράλλαξα στον τίτλο εμβληματική φράση του Παράκελσου (Ελβετός πανεπιστήμονας του 16ου αιώνα· σπουδαίος· ό,τι βάλει ο νους σου!): «Το μεγάλο φαρμακείο της φύσης» (πολύ κοντά πιστεύω στο επίσης εμβληματικό ενός δικού μας, του Ηράκλειτου: «Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί»· στη φύση αρέσει το κρυφτούλι…), για να γράψω για το βιβλίο του Φώτη Κατέβα «Τα βουνά προηγούνται» (έκδοση Ευτοπία) σαν βουνά φαρμακεία ζωής, που μεθερμηνεύεται ως φαρμακεία (υπό ευρεία έννοια θεραπευτήρια· από το
θεραπεύω = υπηρετώ) κοινωνικής δραστηριότητας, άρα και κοινωνικής συμμετοχής.

Φώτης Κατέβας Τα βουνά προηγούνται Η Φιλοπρόοδος Ενωση Καροπλεσίου Αγράφων μέσα από το αρχείο του Γιάννη Κοσπεντάρη (1933-1936) Εκδόσεις Ευτοπία, 2017 Σελ. 136 |

Το βιβλίο του Κατέβα στηρίζεται και αξιοποιεί επαρκέστατα το προσωπικό αρχείο ενός Ευρυτάνα φιλόλογου από το Καροπλέσι (όρια σημερινών νομών Ευρυτανίας – Καρδίτσας), του Γιάννη Κοσπεντάρη, πρωτοπόρου στην εποχή του (Μεσοπόλεμος), νεότατου τότε, πρωτοδιορισμένου καθηγητή, που με εξίσου πρωτοπόρα συντροφιά, νέων επίσης συγχωριανών του, δημιούργησαν, το 1932-33, τη Φιλοπρόοδο Ενωση Καροπλεσίου (ΦΕΚ), η οποία, με τις θέσεις και τη δράση της, επέδρασε στη μετέπειτα, επί Κατοχής, Κυβέρνηση του Βουνού (ΠΕΕΑ: Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), ιδίως σε θέματα λαϊκής αυτοδιοίκησης και λαϊκής δικαιοσύνης, όσο και στη διαμόρφωση ενός νεοελληνικού κοινοτισμού, σαν συνέχεια του κοινοτισμού, πρωτίστως στην ορεινή Ελλάδα, της τουρκοκρατίας.
   Πρόφτασα να γνωρίσω, έστω λίγο, τον Γιάννη Κοσπεντάρη, εμπνευστή της ΦΕΚ, το αρχείο του οποίου παραχώρησε στον συγγραφέα ο γιος του, Γιώργος, γαμπρός μου από ανιψιά και φίλος. Εχουμε κι εμείς τα σόγια μας! Μόνο που τα βλέπουμε κάπως διαφορετικά από άλλους! Ηταν άνθρωπος ευγενής, μειλίχιος, με μία ιδιότητα που θα έλεγα ξεχωριστή, σπάνια για Ελληνα και επιπλέον αριστερό, κομμουνιστή: Ακουγε! Ηξερε, μπορούσε και άκουγε. Γιατί πρέπει να ξέρεις και να μπορείς να ακούς. Αλλιώς, είσαι και συ στον σωρό αυτών που γεννήθηκαν γνωρίζοντας. Ο Γιάννης Κοσπεντάρης ήταν εκτός σωρού. Ηταν από τη μεριά αυτών που γεννήθηκαν για να μαθαίνουν. Και μαθαίνει κανείς, μόνο όταν ξέρει να ακούει.
  Ακουγε, μάθαινε, διαμορφωνόταν και διαμόρφωνε· το άλλο, το διαφορετικό, το χρήσιμο και το ωραίο. Το ωφέλιμο στον συνάνθρωπο και στον τόπο. Του κόστισε: χρόνια διωγμοί, φυλακές, εξορίες. Ετσι είναι αυτά. Αμα στρατευτείς με το χρήσιμο, το ωφέλιμο, το ωραίο, με το κοινό καλό, δεν περνάς… απαρατήρητος από τις εξουσίες· συντεταγμένες ή ασύντακτες. Τι εννοώ «ασύντακτες»; Εάν θεωρήσουμε, λόγου χάριν, συντεταγμένη εξουσία την τότε χωροφυλακή, η ΦΕΚ π.χ. καθιέρωσε στο Καροπλέσι λαϊκή δικαιοσύνη προς επίλυση, διά συμβιβασμού, μικροδιαφορών, ώστε να μην τραβιούνται οι κάτοικοι στα δικαστήρια για ψύλλου πήδημα. Πήγε τόσο καλά, την αναγνώρισαν τόσο οι Καροπλεσίτες, που όταν ήρθε η δικτατορία του Μεταξά, το ’37, καταργήθηκε μετά από διάβημα που έκαναν στον τοπικό εισαγγελέα δικηγόροι και δικολάβοι της Καρδίτσας. «Ασύντακτη» εξουσία που… είχε χάσει τη δουλειά της!
  Στις 25 Αυγούστου 1935, μετά από πολλές δυσκολίες, πραγματοποιείται στο Καροπλέσι η Α' Συνδιάσκεψη Κοινοτήτων τέως Δήμου Δολόπων· πρωτοβουλία της ΦΕΚ και η συνδιάσκεψη. Τότε ο τέως Δήμος Δολόπων –οχτώ χωριά– αριθμούσε περί τους 4.000 κατοίκους. Σήμερα, ζήτημα είναι αν φτάνουν τους 400. Στο Καροπλέσι πάντως, ο τελευταίος μαθητής Δημοτικού αποφοίτησε πριν από περίπου 40 χρόνια! Ούτε όμως τότε τα πράγματα ήταν καλύτερα από πληθυσμιακής απόψεως· στην Ευρυτανία, όσο και στην υπόλοιπη ορεινή Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο πως η πρώτη συνδιάσκεψη έγινε Αύγουστο· που οι χωριανοί βρίσκονταν στα χωριά για το καλοκαίρι -διάσπαρτοι στην Ελλάδα και το εξωτερικό τον υπόλοιπο χρόνο.
  Από τους πρωτεργάτες της ΦΕΚ, ο Κρικέλης, πρόεδρος (εκτελέστηκε αργότερα από ναζιστές σε στρατόπεδο), ήταν στην Αθήνα, ο Γιαννέλος, βασικός εκ των μελών, στην Καρδίτσα, ο Κοσπεντάρης –βασικός συντελεστής της ΦΕΚ– υπηρετούσε, φιλόλογος, στην Καβάλα. Με αλληλογραφία «στήνανε» τη ΦΕΚ! Μόνο καλοκαίρι μπορούσαν να βρεθούν και τότε άνθρωποι στα χωριά τους, προπαντός στα ορεινά. Για λόγους ποικίλους. Πρώτα πρώτα, η φτώχεια. Μετά, αντικειμενικές δυσκολίες: αποστάσεις, δρόμοι, συγκοινωνίες, επικοινωνίες γενικά, ταχυδρομείο, τηλέφωνο· όλα δυσπρόσιτα.
  Πολλά από τα κρίσιμα, υλικά, ζητήματα λειτουργίας των χωριών της περιοχής που έθεσε, αρκετά και ξεκίνησε, τότε η ΦΕΚ, παρέμειναν για πάντα ανεπίλυτα. Ισως σε κείνη την κλειστή κοινωνία του τέως Δήμου Δολόπων οι δυσκολίες –κοινές με την υπόλοιπη ορεινή Ελλάδα– να είχαν και πρόσθετη βαρύτητα: Ο δήμος ανήκε τότε στην Ευρυτανία, που όμως δεν ήταν νομός (άρα με κάποια διοικητική αυτοτέλεια, όπως σήμερα· που πάλι και εφόσον…). Ηταν περιφέρεια του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Αυτό σήμαινε: «τρέχα γύρευε».   Τρέχα από τη δυτική Ευρυτανία, άρα την ανατολική Θεσσαλία, σε Μεσολόγγι και Αγρίνιο «να κάνεις τη δουλειά σου»! Με τις τότε συνθήκες! Τρεις μέρες ταξίδι! Οι κάτοικοι, εύλογα, ζητούσαν η περιοχή να υπαχθεί στον νομό Καρδίτσης. Το αίτημα κάποτε ικανοποιήθηκε. Οι Καροπλεσίτες, ιδιαίτερα, ζητούσαν (από τα πρώτα μέτρα που ζήτησε η ΦΕΚ) μεταφορά του χωριού σε άλλη θέση, λόγω κατολισθήσεων. Η αίτηση ακόμα εκκρεμεί!
  Τι συνέβαινε λοιπόν τότε σε κείνη την ορεινή περιοχή της Ευρυτανίας. Συνέβαινε περίπου ό,τι και στην άλλη ορεινή Ελλάδα, γενικά· μην αναφερθούμε και στις αστικές περιοχές· εποχή μεγάλων, αιματηρών απεργιών άλλωστε! Το ψήφισμα κιόλας της Α' Συνδιάσκεψης Κοινοτήτων Δήμου Δολόπων είναι πειστήριο σαφούς διαμαρτυρίας, «διά την εκ μέρους της Πολιτείας τελείαν εγκατάλειψιν του Δήμου και όλης της Επαρχίας». Καταλήγει δε σε προτάσεις εξόδου, ενδελεχείς, τεκμηριωμένες, μάλλον εφικτές ακόμα και για κείνη την εποχή και περιοχή. Πώς περιγράφεται στο ψήφισμα η εν γένει κατάσταση; Σημειώνω ενδεικτικά, όπως σε τίτλους: Οικονομική/πνευματική εξαθλίωση. Αιτία, η καταστροφή γεωργίας/κτηνοτροφίας. Ανεπάρκεια γεωργικού κλήρου (πρόταση αναδιανομής με απαλλοτρίωση τσιφλικιών και λιβαδικών εκτάσεων). Κάτοικοι κατά τα ¾ ακτήμονες. Ολοσχερής καταστροφή παραγωγής (1935). Κίνδυνος θανάτων από πείνα (συνέβησαν θάνατοι από πείνα· υπάρχει σχετικό άρθρο του Κοσπεντάρη σε τοπική εφημερίδα). Παντελής έλλειψη συγκοινωνίας. Κάκιστη διατροφή. Συνεχής υποσιτισμός. Και…
…Εδώ παρενεβλήθη η παλιά μου ιδιότητα του διορθωτή εφημερίδων: «… και έλλειψιν πάσης ιατρικής, φαρμακευτικής και νοσοκομειακής περιθάλψεως» έγραψε, προφανώς, ο συγγραφέας Φώτης Κατέβας. Αλλά έχωσε την ουρά του ο δαίμων και άλλαξε το «ιατρικής» σε «ιστορικής» -«έλλειψιν ιστορικής περιθάλψεως» δημοσιεύτηκε! Αλλο που δεν ήθελα! Αυτό είναι, σκέφτηκα. Τότε και τώρα. Πάντα. Εκείνο που δεν έχουμε και μας είναι εντελώς απαραίτητο, γιατί χωρίς αυτό είναι σαν να μην είμαστε, σαν να μην υπάρχουμε, είναι ότι δεν έχουμε επαρκή ιστορική περίθαλψη! Δεν έχουμε ούτε ιστορική ασφάλεια, ούτε ιστορική επικούρηση, ούτε καν σταθμό πρώτων ιστορικών βοηθειών. Με δυο λόγια, είμαστε ανιστόρητοι.
   Γι’ αυτό και προτείνω έτσι να δούμε, σαν σταθμό πρώτων ιστορικών βοηθειών, την τεράστια προσπάθεια που κατέβαλαν τότε οι πρωτεργάτες της ΦΕΚ, για να ανυψώσουν τόπο και άνθρωπο. Ετσι να δούμε και το κινούν, την πρόθεση του συγγραφέα και της εκδοτικής ομάδας της Ευτοπίας, να φέρουν την Ιστορία στο παρόν, με συσχετισμούς και συγκρίσεις, ώστε να μελετηθεί από το παρόν η Ιστορία, ως θέση τότε και συμπέρασμα σήμερα, άρα ως περίθαλψη! Με γενική διαπίστωση, τώρα και πάντα, πως οι εν ζωή ουτοπίες είναι συχνά -ευτυχώς- πραγματοποιήσιμες!
Οι Ριζοσπαστικές Αναγνώσεις θα διαβάζονται κάθε Παρασκευή