Σε αυτόν χρωστάμε την ύπαρξή μας ως κράτος...

Του Βασίλη Ραφαηλίδη

Απόσπασμα από το βιβλίο του Βασίλη Ραφαηλίδη "Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτος 1830-1974), Εκδόσεις του ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ [σελ.11-14]

Ο Κάνιγκ στην Κάνιγγος

Το 1823, τρίτο χρόνο της Ελληνικής Επανάστασης, όλα παν καλά στην Ελλάδα. Ο Δράμαλης έχει κατατροπωθεί, η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου είχε αίσιον πέρας, η Αθήνα έχει απελευθερωθεί και η κυβέρνηση του Ναυπλίου παραμένει αξιοπρεπής προς το παρόν: το πρώτο δάνειο δεν έχει έρθει ακόμα, ώστε ν’ αρχίσει ο σκοτωμός.

Αυτή τη σημαδιακή χρονιά για την ύπαρξή μας ως κράτους συμβαίνει ένα συγκλονιστικό γεγονός, αλλά εκτός Ελλάδος, στην Αγγλία. Ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Τζωρτζ Κάνιγκ κάνει μια θεαματική στροφή και απαγκιστρώνεται απ’ την ανθελληνική πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας. Την 25η Μαρτίου 1823, ακριβώς δυο χρόνια μετά την έναρξη της Επανάστασης, ο Κάνινγκ γνωστοποιεί στον κόσμο όλο πως αναγνωρίζει επίσημα το δικαίωμα των εμπολέμων Ελλήνων να αποκλείουν με τα πλοία τους τις τουρκικές ακτές. Κάτι τέτοιο το Διεθνές Δίκαιο της εποχής το αναγνώριζε μόνο σε αναγνωρισμένα κράτη, και συνεπώς η πράξη του Κάνιγκ ήταν μια έμμεση μεν, σαφέστατη δε αναγνώριση της κυβέρνησης των αγωνιζομένων Ελλήνων, και άρα του ελληνικού κράτους πριν καν αυτό υπάρξει. Κατά κάποιον τρόπο, και με σύγχρονη ορολογία, ήταν η αναγνώριση μιας επαναστατικής κυβερνήσεως, μιας «Κυβερνήσεως του Βουνού», για να θυμηθούμε άλλες εποχές.

Και σα μην έφτανε αυτή η τόσο θεαματική και τόσο ξαφνική στροφή της αγγλικής πολιτικής υπέρ των Ελλήνων, την 30η Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς (1823) όμιλος Άγγλων τραπεζιτών χορηγεί στη μαχόμενη Ελλάδα δάνειο ύψους 800.000 στερλινών για τις άμεσες ανάγκες των επαναστατών. Αν σκεφτεί κανείς πώς γίνεται και δίνουν οι κεφαλαιούχοι τα λεφτά τους με πολύ υψηλό τόκο μεν, αλλά χωρίς να είναι καθόλου βέβαιοι πως θα τα πάρουν πίσω αφού όλα παίζονται ακόμα στην Ελλάδα, προκύπτει η εύλογη απορία: Μα, τι διάολο, τρελάθηκαν οι πάντα πραχτικοί και συμφεροντολόγοι Άγγλοι; Καθόλου δεν τρελάθηκαν. Απλώς ασκούν σοβαρή γεωπολιτική στρατηγική στο Αιγαίο και γενικότερα στη Μεσόγειο.

Ήξεραν πως οι Έλληνες είναι θαλασσινός λαός, ήξεραν πως οι Τούρκοι δε σκαμπάζουν τίποτα από θάλασσα και πόνταραν στους Έλληνες, που θα μπορούσαν θαυμάσια να γίνουν εν καιρώ οι χωροφύλακες των Άγγλων και στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο. Ο ιδιοφυής Τζωρτζ Κάνιγκ έκανε διάνα. Η Ελλάδα προσδέθηκε στους Άγγλους, και στη συνέχεια στους διαδόχους τους στη Μεσόγειο Αμερικανούς, πριν καν υπάρξει ως ελεύθερο κράτος! Αυτό θα πει μακρόπνοη εξωτερική πολιτική, κύριοι του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, που αν και τσιράκια των Άγγλων δε διδαχτήκατε τίποτα.

Πάντως, τώρα καταλαβαίνετε καλύτερα γιατί αφιερώσαμε στον Κάνιγκ μια πλατεία, έναν δρόμο και έναν ανδριάντα στημένο στην πλατεία Κάνιγγος. Χρωστάμε την ύπαρξή μας ως κράτος στον Κάνιγκ. Αλλά και τους εμφυλίους πολέμους στη διάρκεια της Επανάστασης, κι αυτούς στον Κάνιγκ τους χρωστάμε. Εκείνο το δάνειο, το πρώτο από μια ατέλειωτη σειρά δανείων, έκανε τους Έλληνες να πέσουν με τα μούτρα στο ψητό και να σφάζονται μεταξύ τους για το ποιος θ’ αρπάξει το μεγαλύτερο κομμάτι. Όντως μεγάλος πολιτικός ο Κάνιγκ! Είναι να μην του στήσεις το άγαλμα στην πλατεία Κάνιγγος;

Ενα πρώιμο προτεκτοράτο 

Ο Τσάρος, ο παραδοσιακός προστάτης της ορθοδόξων Ελλήνων, που τους λογαριάζει για φίλους και συμμάχους λόγω θρησκεύματος, πανικοβάλλεται απ’ την αιφνιδιαστική στροφή της αγγλικής πολιτικής υπέρ των Ελλήνων, και αντεπιτίθεται το 1824, ένα χρόνο μετά την πρωτοβουλία του Τζωρτζ Κάνιγκ για κατ’ ουσίαν αναγνώριση απ’ την Αγγλία του μη ιδρυθέντος ακόμα ελληνικού κράτους. Με διάβημά του προς την Πύλη ζητάει "δίκαιη λύση του προβλήματος των αγωνιζομένων χριστιανών" (αποφεύγει να πει Ελλήνων).

Αλλά ο Σουλτάνος τον γράφει στα παλιά του τα παπούτσια. Τότε ο Τσάρος σκέφτεται πως δε γίνεται να βοηθήσει μόνος του τους χριστιανούς, όπως πολύ θα το' θελε, και στρέφεται προς τις άλλες μεγάλες δυνάμεις για να τους προτείνει "σχέδιο προς επίλυσιν του ελληνικού προβλήματος" (τώρα δεν κάνει λόγο για χριστιανούς, αλλά για Έλληνες).

Ο Καποδίστριας, που ζει στη Γενεύη, βομβαρδίζει το αφεντικό του, τον Τσάρο, με γράμματα, προσπαθώντας να τον πείσει πως αν δεν ενεργήσει γρήγορα και ευέλικτα θα χάσει το τρένο που περνάει απ’ το Αιγαίο. Και ο Τσάρος, με τη βοήθεια του Καποδίστρια, συντάσσει ένα πολύ απλό σχέδιο προς επίλυσιν του ελληνικού προβλήματος, που συνίσταται στην πρόταση για τη δημιουργία τριών ημιαυτόνομων ηγεμονιών τύπου Μολδοβλαχίας, υποτελών στο Σουλτάνο.

Σημειώστε πως και ο Κάνιγκ δε θέλει πλήρως αυτονομημένο το υπό σύστασιν κράτος, μόνο που δεν προτείνει το κόψιμο της Ελλάδας σε τρία καντόνια, κατά το ελβετικό πρότυπο, που προφανώς έχει στο νου του ο Καποδίστριας, που ζει στην Ελβετία και θαυμάζει το ελβετικό σύστημα διοίκησης. Και ο Κάνιγκ, λοιπόν, φαντάζεται ημιαυτόνομη την Ελλάδα υπό την επικυριαρχία των Τούρκων.

Όμως ούτε οι Έλληνες δε θα μπορούσαν να φανταστούν τότε κάτι καλύτερο. Ούτε τους περνούσε τότε ακόμα απ’ το μυαλό πως θα ήταν δυνατό να φκιάξουν ένα εντελώς αυτόνομο κράτος. Την ιδέα θα τους τη βάλει αργότερα πάλι ο Κάνιγκ, για να υπερκεράσει τους Ρώσους σ’ αυτήν την διπλωματική διελκυστίνδα για την κυριαρχία των Ρώσων και των Άγγλων στο Αιγαίο.

Ο Τσάρος, που λέτε, προτείνει το 1824 τη δημιουργία τριών ηγεμονιών υποτελών στο Σουλτάνο: 1) της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος, 2) της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, και 3) της Πελοποννήσου και Κρήτης. Του Μέττερνιχ του σηκώνεται η τρίχα όταν ακούει το σχέδιο του Τσάρου. Αυτός ο αυτοκρατορικός άνθρωπος ήταν εναντίον σε κάθε τεμαχισμό και υπέρ των μεγάλων κρατών. Δηλαδή υπέρ της μεγάλης και αδιαίρετης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Όμως και ο Κάνιγκ απορρίπτει το σχέδιο του Τσάρου, δηλαδή του Καποδίστρια. Δε θέλει τον «εξελβετισμό» της Ελλάδος. Την προτιμάει ατεμάχιστη για να την ελέγχει καλύτερα. Άλλωστε, ένα χρόνο μετά την υποβολή του ρωσικού σχεδίου, το 1825, αντιπροσωπεία των αγωνιζομένων Ελλήνων τον επισκέπτεται στο Λονδίνο και του ζητάει να τεθεί η Ελλάδα υπό την προστασία της Αγγλίας! Ζητήσαμε, δηλαδή, να γίνουμε προτεκτοράτο των Άγγλων πριν καν γίνουμε ελεύθερο κράτος! Ο Κάνιγκ, πιο λογικός απ’ τους Έλληνες, τους λέει πως δεν είναι ακόμα καιρός για τέτοια. Στ’ αλήθεια, ήταν ένας μεγάλος πολιτικός ο Κάνιγκ.