Μαφία

Παύλος Μεθενίτης          Επιμέλεια: Διονύσης Λιβέρης

      Το Χόλιγουντ φρόντισε να εξιδανικεύσει τη Μαφία γενικά. Μεγάλοι σκηνοθέτες ασχολήθηκαν με τους μαφιόζους (όπως ο Κόπολα με τον συγκλονιστικό «Νονό»), τονίζοντας τη ανθρώπινη πλευρά.

   «Η Ελλάδα είναι μια ασφαλής και φιλόξενη χώρα. Η κατάσταση στην Αθήνα

άλλαξε και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό για τον τουρισμό. Τα στατιστικά στοιχεία είναι εμφανή όσον αφορά τη μείωση της εγκληματικότητας και την ασφάλεια της χώρας...» δήλωσε πρόσφατα ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη κατά τον χαιρετισμό του στην έναρξη ημερίδας με θέμα «Τουρισμός και Ασφάλεια».

   Ασφαλής και φιλόξενη; Προφανώς ο κύριος Χρυσοχοΐδης έχει τη δική του άποψη περί διασαλεύσεως ή μη της δημοσίας τάξεως. Και δεν αναφέρομαι στον φυγόποινο νεοναζί Χρήστο Παππά, τον υπαρχηγό της εγκληματικής οργάνωσης «Χρυσή Αυγή», που βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά από την ΕΛ.ΑΣ., η οποία εξαντλεί την επάρκεια και την αυστηρότητά της τσιμεντώνοντας κατειλημμένα θέατρα.

  Σ’ αυτή την ασφαλή και φιλόξενη χώρα, λοιπόν, μόνο μέσα στον Μάιο είχαμε τέσσερις δημόσιες δολοφονίες: στη Ζάκυνθο, στη Μεταμόρφωση, στα Σεπόλια και στη Βάρη. Για ξεκαθάρισμα λογαριασμών έκανε λόγο ο Τύπος, για «μαφιόζικες εκτελέσεις», για «συμβόλαια θανάτου». Οι σφαίρες λοιπόν της βαριάς εγκληματικότητας πέφτουν σαν το χαλάζι, αλλά, όπως διευκρίνισε έγκριτος συνάδελφος σε «πετσωμένο» Μέσο Μαζικής Εξημέρωσης, οι μαφιόζοι ευτυχώς «ξέρουν σημάδι» και αλληλοσφαγιάζονται με επιτυχία, χωρίς να κινδυνεύουν αθώοι πολίτες από τη δράση τους...

   Ετσι λοιπόν, για να βοηθήσουμε τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη στο έργο του, ας του θυμίσουμε μερικά πράγματα για το οργανωμένο έγκλημα, δηλαδή για τη Μαφία, που προφανώς δεν έχει θέση στο ειδυλλιακό παράλληλο σύμπαν της ασφαλούς και φιλόξενης χώρας με τη μειωμένη εγκληματικότητα.

   Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας λέει πως «μαφία» είναι εγκληματική οργάνωση με αυστηρή ιεραρχία και απαράβατους εσωτερικούς νόμους, η οποία ιδρύθηκε τον 19ο αιώνα στη Σικελία και η δράση της εξαπλώθηκε σταδιακά σε ολόκληρη την Ιταλία, αλλά και την Αμερική και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Κατ’ επέκταση, «μαφία» είναι οποιοδήποτε οργανωμένο δίκτυο κακοποιών, π.χ. η ρωσική μαφία. Και τρίτον, μεταφορικά, «μαφία» είναι κλειστή ομάδα επιτηδείων που εξυπηρετεί συντονισμένα τα συμφέροντά της χρησιμοποιώντας αθέμιτα μέσα - συνώνυμα: «κύκλωμα, κλίκα».

   Ετυμολογικά, η λέξη «μαφία» προέρχεται, σύμφωνα με το Λεξικό, από το σικελικό «mafia», που σημαίνει το θάρρος, τη γενναιότητα. Ο όρος κατάγεται από την αραβική λέξη «mahjas» που είναι η καύχηση, η έπαρση.

   Η Γουικιπίντια αναφέρει σχετικά πως η «μαφία» προέρχεται από το επίθετο «mafiusu» στη σικελική ιδιόλεκτο («mafioso» στην κοινή ιταλική) και σημαίνει την καύχηση. Ομως αυτός ο «μαφιούζου» στη Σικελία του 19ου αιώνα ήταν ο ατρόμητος, αυτός που επιχειρεί, ο υπερήφανος. Εάν αναφερόταν σε γυναίκες, η «mafiusa» ήταν η όμορφη, η ελκυστική. Καθώς η Σικελία ήταν Αραβικό Εμιράτο τον Μεσαίωνα, από το 831 μέχρι το 1072, μπορεί όντως η λέξη «μαφία» να είχε αραβικές ρίζες, λέει η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια, συμφωνώντας με το λεξικό, παραθέτοντας όμως διάφορες και διαφορετικές πιθανές ετυμολογικές προελεύσεις: τη λέξη «ma’afi», που σήμαινε τους «εξαιρούμενους», αυτούς τους μη μουσουλμάνους που κατοικούν σε ισλαμική χώρα, οι οποίοι εξαιρούνται και γλιτώνουν από τη δίωξη των αρχών επειδή πληρώνουν τον ειδικό ετήσιο φόρο «Jizya».

   Επίσης, η μαφία μπορεί να έχει σχέση με τη «mu’afa», δηλαδή «ασφάλεια, προστασία», ή τη «mafya», που σημαίνει κατά λέξη «τόπος σκιάς», με την έννοια του καταφυγίου. Οταν οι Νορμανδοί κατέλαβαν τη Σικελία από τους Σαρακηνούς τον 11ο αιώνα, εγκαθιδρύοντας φεουδαρχικό σύστημα, πολλοί Αραβες μικροκτηματίες έγιναν δουλοπάροικοι. Κάποιοι από αυτούς κατόρθωσαν να ξεφύγουν από αυτή τη μοίρα, δραπετεύοντας στη «mafya», στον τόπο της σκιάς, στο καταφύγιο από τον αφέντη...

   Ο συσχετισμός της λέξης «μαφία» με τις μυστικές, εγκληματικές οργανώσεις που δρουν στο περιθώριο της θεσμοθετημένης κοινωνίας επιβάλλοντας τον δικό τους νόμο στη σφαίρα επιρροής τους και προστατεύοντας τα μέλη τους από τις επίσημες Αρχές, πιθανώς να προήλθε από ένα θεατρικό έργο, το «I Mafiusi de la Vicaria», των Τζιουζέπε Ριτσότο και Γάσπαρε Μόσκα, που ανέβηκε το 1863 με μεγάλη επιτυχία σε ολόκληρη την Ιταλία, έχοντας θέμα τις περιπέτειες μιας συμμορίας μέσα στη φυλακή του Παλέρμο.

   Αν και οι λέξεις «μαφία» και «μαφιόζος» δεν αναφέρονται ούτε μια φορά σε ολόκληρο το έργο, υπάρχουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά της μαφίας, γνωστά στους πάντες: το Αφεντικό, (ο «Νονός»), η τελετουργία της μύησης στην εγκληματική ομάδα, και η «umirta» (γνωστή σήμερα και ως «omerta»), δηλαδή ο κώδικας της σιωπής, η επιβεβλημένη σιωπή για τις δραστηριότητες της οργάνωσης. Από τότε το ιταλικό κράτος άρχισε να ονομάζει γενικά «μαφία» τις εγκληματικές οργανώσεις, όπως ο νομάρχης του Παλέρμο που αναφέρθηκε το 1865 για πρώτη φορά επισήμως στη «μαφία» σε σχετική αναφορά του.

   Από τότε μπήκε το νερό στ’ αυλάκι, που λένε. Εμφανίστηκαν διάφορες «μαφίες» παγκοσμίως, με ένα λίγο-πολύ παρόμοιο επιχειρηματικό αντικείμενο: παράνομος τζόγος, τοκογλυφία, διακίνηση ναρκωτικών, παροχή προστασίας, τράφικινγκ, απάτες. Η ιταλο-αμερικανική μαφία λέγεται Κόζα Νόστρα (Cosa Nostra), που σημαίνει «το δικό μας» («our thing» στα αγγλικά), η μεξικάνικη μαφία «Λα Εμε» (La Eme), δηλαδή το (γράμμα) Μι (στα ισπανικά), η Γιακούζα είναι η γιαπωνέζικη μαφία, η «Σαν Χε Χουί» (San He Hui) δηλαδή η «Τριάδα» είναι η κινέζικη, «Μπράτβα» ονομάζεται η ρώσικη μαφία, και βέβαια υπάρχουν κάμποσες ακόμα που δρουν στην Ιταλία: η Καμόρα (Camorra) στην Καμπανία, η Ντραγκέτα (‘Ndrangheta) στην Καλαβρία, η Στίντα (Stidda) στη Σικελία, η Σάντα Κορόνα Ουνιτά (Santa Corona Unita) στην Απουλία και άλλες πολλές.

   Το Χόλιγουντ φρόντισε να εξιδανικεύσει τη Μαφία γενικά. Μεγάλοι σκηνοθέτες ασχολήθηκαν με τους μαφιόζους (όπως ο Κόπολα με τον συγκλονιστικό «Νονό»), τονίζοντας τη ανθρώπινη πλευρά των εγκληματιών και τη στενή τους διαπλοκή με το επίσημο κράτος. Ετσι, κατά κάποιον τρόπο «ηθικοποιήθηκε» η μαφία, που, μεταξύ άλλων, παρέχει νόμο και τάξη όπου αδυνατεί να το κάνει το κράτος.

   Η παρουσία της μαφίας είναι ιδιαίτερα έντονη ακόμα και τώρα στη Νότια Ιταλία – ή μάλλον είναι εκκωφαντική η απουσία του κράτους, των θεσμών και της νομιμότητας. Εμείς μάλλον απέχουμε αρκετά από το να προστρέχουμε στον τοπικό αρχηγό της Μαφίας για να λύσουμε τις μεταξύ μας διαφορές, όπως γίνεται στον ιταλικό Νότο, αλλά οι μαφιόζικες εκτελέσεις μέρα μεσημέρι φέρνουν αυτή τη δυστοπία πιο κοντά. Πάλι καλά, πάντως, που είμαστε μια ασφαλής και φιλόξενη χώρα...