Ράσελ Τζάκομπυ ¨Διαλεκτική της ήττας. Περιγράμματα του Δυτικού μαρξισμού¨, εκδ. Νησίδες.

     Η ¨Διαλεκτική της ήττας¨ του Ράσελ Τζάκομπυ, καθηγητή ιστορίας στο πανεπιστήμιο UCLA της Καλιφόρνια, είναι μία αδρομερής παρουσίαση του δυτικού μαρξισμού.

Παρόλο που ο δυτικός μαρξισμός έχει να παρουσιάσει μόνο ήττες σε πολιτικό επίπεδο, σε αντίθεση με τον σοβιετικό μαρξισμό που επικράτησε  και προβλήθηκε ως η βασιλική οδός προς το σοσιαλισμό, αποτελεί, για τον Ράσελ Τζάκομπυ, ένα εξαιρετικά γόνιμο πεδίο ιδεών, που μπορεί να κινητοποιήσει κριτικά και δημιουργικά τη σύγχρονη σκέψη.

Ο λεγόμενος δυτικός μαρξισμός χαρακτηρίζεται από μία πολυφωνία που όμως, αν εξεταστεί αντιθετικά προς τη λενινιστική πρόσληψη του μαρξισμού, παρουσιάζει συνεκτικά στοιχεία. Ο Τζάκομπυ δε θα μπορούσε εκ των πραγμάτων να διαπραγματευτεί διεξοδικά το θέμα του, καθώς ο κατάλογος των προσωπικοτήτων, που εντάσσονται, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο μαρξιστικό ρεύμα σκέψης, είναι πολύ μεγάλος. Η μελέτη του καταπιάνεται με ορισμένες μόνο προσωπικότητες, όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Ολλανδός μαρξιστής Άντον Πάννεκουκ, ο Γκέοργκ Λούκατς και κάποιοι εκπρόσωποι της Σχολής της Φραγκφούρτης.

Πέρα από τις διαφορετικές συνθήκες στις οποίες διαμορφώθηκαν ο δυτικός και ο σοβιετικός μαρξισμός, που σχετίζονται με το βαθμό ανάπτυξης του αντιπάλου, δηλαδή της αστικής τάξης, ο Τζάκομπυ εντοπίζει ως αφετηρία της απόκλισής τους μία διαφοροποίηση στην ανάγνωση του Χέγκελ. Οι μαρξιστές της δυτικής Ευρώπης επηρεάστηκαν κυρίως από τον ιστορικό χεγκελιανισμό της ¨Φαινομενολογίας του Πνεύματος¨ ενώ ο σοβιετικός μαρξισμός στηρίχτηκε στον επιστημονικό χεγκελιανισμό της ¨Λογικής¨. Οι δύο διακριτές χεγκελιανές παραδόσεις θα οδηγήσουν σε διαφορετικούς δρόμους τους μαρξιστές.

Ο σοβιετικός μαρξισμός  θα λέγαμε πως κινήθηκε σε μία δομική αντίληψη της πραγματικότητας, η οποία υπερτόνισε μονομερώς τον οικονομικό παράγοντα και παραμέλησε τα στοιχεία του εποικοδομήματος. Έτσι, απεκδύθηκε τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα του μαρξισμού, με αποτέλεσμα τον γραφειοκρατικό εκφυλισμό του. Από την άλλη, ο δυτικός μαρξισμός, διαβλέποντας τη σημασία της υποκειμενικότητας στη διαλεκτική διαδικασία της ταξικής συνειδητοποίησης, καταπιάστηκε κυρίως με τομείς του εποικοδομήματος, όπως η τέχνη, η φιλοσοφία και η ψυχολογία.

Η περιδιάβαση του δυτικού μαρξισμού είναι γοητευτική. Ωστόσο η μελέτη του Ράσελ Τζάκομπυ διακρίνεται από μία μονομέρεια. Στις μέρες μας, όπου η ήττα του κομμουνιστικού κινήματος επέφερε το μαρασμό της μαρξιστικής θεωρίας, είναι αναγκαίο να διαβάσουμε αντιστικτικά και όχι αντιθετικά τον «ορθόδοξο» μαρξισμό και τις «ανορθόδοξες» αποκλίσεις του. Ο μαρξισμός δεν είναι ούτε δόγμα ούτε θεωρητική κατασκευή, είναι μια επαναστατική θεωρία που διαμορφώνεται σε στενή και διαλεκτική σχέση με την επαναστατική πρακτική.

Η μεγαλειώδης Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, η διολίσθησή της σε γραφειοκρατικό κρατισμό και η οριστική της ήττα, αποτελεί τη σημαντικότερη απόπειρα της εργατικής τάξης για τη δημιουργία μιας κοινωνίας όπου ο άνθρωπος δε θα εκμεταλλεύεται άνθρωπο. Ο μαρξισμός δε μπορεί να ιδωθεί πια ξεκομμένος από αυτή την οδυνηρή εμπειρία. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το παρελθόν και να προσποιηθούμε πως δε μας αγγίζει το «μίασμα» του υπαρκτού σοσιαλισμού.  Ο μαρξισμός είναι μια θεωρία μπαρουτοκαπνισμένη, άρρηκτα δεμένη με την πράξη. Ο λενινισμός βαραίνει εκ των πραγμάτων περισσότερο από οποιοδήποτε ακαδημαϊκό μαρξισμό.

Η ¨Διαλεκτική της ήττας¨ του Ράσελ Τζάκομπυ αποτελεί ένα καλό ερέθισμα για να επιστρέψουμε στις πηγές, να ξαναδιαβάσουμε τη μαρξιστική παράδοση, «ορθόδοξη» και «ανορθόδοξη». Στις δύσκολες μέρες που ζούμε, ο μαρξισμός, με τον βαθύτατα ανθρωπιστικό πυρήνα του και τον ανελέητα κριτικό χαρακτήρα του, είναι αναγκαίος.